ყველაზე ძვირფასი ქართული კოსტიუმები და მათი ისტორია
ჩვენი წინაპრების ჩაცმულობა და ზოგადად, კოსტიუმების ისტორია ერთ-ერთი საინტერესო დარგია არამხოლოდ ისტორიკოსებისთვის, არამედ ტრადიციებით დაინტერესებული ნებისმიერი პირისთვის.
''პალიტრა L'' გამოსაცემად ამზადებს სერიას სახელწოდებით ''საქართველოს ილუსტრირებული ისტორია'', რომლის საშუალებით ისტორიას ვიზუალურადაც აღვიქვამთ და მის განუყრელ ნაწილს, ამა თუ იმ ეპოქის კოსტიუმებსაც ვიხილავთ...
ერთ-ერთი ადგილი, სადაც ასეთი ნივთებია დაცული, საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმია.
XIX-XX საუკუნის ნიმუშების მხატვრული ღირებულება უდიდესია. მუზეუმის დირექტორ გიორგი კალანდიასთან შეხვედრისას საუბარი ყველაზე ძველი ნუმუშით დავიწყეთ...
- ნაციონალურ კოსტიუმებს შორის ერთ-ერთი XVIII საუკუნისაა და უნდა ეკუთვნოდეს ქართლის დედოფალს. შემდეგ ეს სამოსი გამოიყენეს ფილმში ''გიორგი სააკაძე''. საერთოდ, საბჭოთა პერიოდში უცნაური რამ ხდებოდა, როდესაც ქართველ თავადაზნაურობას ჩამოართვეს ქონება, ტანსაცმელი ჩაითვალა ყოფით ნივთებად და გადაეცა კონოსტუდიას, რომელიც მათ ფილმებში იყენებდა. მოგვიანებით ისინი გახდა სამუზეუმო კუთვნილება. ასე რომ, გვაქვს სამოსი, რომელიც თავის დროზე იყო ქართლის რომელიმე თავადის კუთვნილება, შემდეგ გამოიყენეს ფარაჯანოვის ფილმში და ბოლოს მოხვდა ჩვენს მუზეუმში. ბევრ კოსტიუმს აქვს ყოფითი და მემორიალური თვალსაზრისით ძვირფასი ისტორია. მათ შორის შემიძლია დაგისახელოთ თეკლე დედოფლის კაბა, რომელიც სამ ფილმში ''გადაიღეს'': ''გიორგი სააკაძეში'', შემდეგ მიხეილ ჭიაურელმა ის ეიზენშტეინს ათხოვა და ჩანს ''ივანე მრისხანეში'', ბოლოს სერგო ფარაჯანოვმა ''სურამის ციხეში'' გამოიყენა.
ცალკე აღნიშვნის ღირსია ფარაჯანოვის კოსტიუმები. იყო შემთხვევები, როცა ის სპეციალურად აკერვინებდა მათ ფილმისთვის და ხშირად იყენებდა ეთნოგრაფიულ ელემენტებს. ასევე ცალკე მინდა გამოვყო ცნობილი ქორეოგრაფიული მოღვაწის ელენე გვარამაძის კოსტიუმები, რომლებიც ეროვნულ მოტივებზეა შეკერილი და განკუთვნილია ძირითადად ბალეტისათვის, მაგრამ უცნაურია იმ თვალსაზრისით, რომ ესენი ძირითადად კაბა-ჩოხებია, რაც ქართველი ქალბატონისა და მამაკაცის ტრადიციული სამოსის უნიკალურ ნაზავს წარმოადგენს.
ჩვენთან ასევე ინახება ქეთოს კაბა ფილმიდან ''ქეთო და კოტე'', რომლის ავტორი ფარნა ლაპიაშვილია. მხატვრულ ღირსებებთან ერთად, მას ძალიან დიდი ეროვნული დატვირთვაც აქვს, რადგან ცნობილ ფილმშია გამოყენებული.
- გასულ წელს ეს კოსტიუმი თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში გამოიფინა, ანუ შესაძლებელია კოსტიუმის მუზეუმს გარეთ გატანა?
- ეს იყო პირველი შემთხვევა, რადგან საერთოდ ვერიდებით ჩვენი კოსტიუმის მუზეუმის კედლებს გარეთ გატანას. კაბა ორი წლის წინ კინოსტუდიიდან გადმოგვეცა და უმძიმეს მდგომარეობაში იყო. დაახლოებით ერთი წელი მიმდინარეობდა რესტავრაციის პროცესი. შარშან, რადგან ფარნა ლაპიაშვილის გამოფენა იყო და კაბა გადადიოდა სამუზეუმო სივრცეში და არა სხვაგან, გამონაკლისი დავუშვით.
- როგორია კოსტიუმების შენახვის პირობები და დღეს სულ რამდენ ასეთ ნივთს ინახავთ?
- მუზეუმში რომ მოვედი, 10 კოსტიუმი იყო და დღეს 610-ია, ნელ-ნელა შემოგვემატა. რასაკვირველია, კოსტიუმებს განსაკუთრებული პირობები აქვს შექმნილი. მუდმივად 18 გრადუსი სითბო, ვცდილობთ, არ მოხვდეს სინათლე, რომელიც იწვევს მათ გახუნებას. არავითარი ტენიანობა, მღრნელი, ჩრჩილი და ა.შ. მსოფლიოში მიღებულ კოსტიუმის დაცვის საერთაშორისო სტანდარტებს ვიცავთ.
- თუ გაქვთ ინფორმაცია, ვინ იყვნენ მკერავები?
- XX საუკუნეში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მკერავი იყო არბატოვი, მეორე ყველაზე ცნობილი, თუმცა, მას ვერც მკერავს ვუწოდებთ და ვერც დიზაინერს, გახლდათ თეატრალური მხატვარი სოლიკო ვირსალაძე. სამწუხაროდ, საბჭოთა პერიოდში ე.წ. დიზაინერის ინსტიტუტი არ არსებობდა და აქედან გამომდინარე ვიცით მხოლოდ კოსტიუმების მხატვრების ვინაობა.
ვირსალაძე თავად მონაწილეობდა ამ საქმეში. როდესაც ის დიდი თეატრში გამოსასვლელად ცეკვა ''სადარბაზოსთვის'' კერავდა კოსტიუმებს, წინა დღეს, ანუ გენერალურ რეპეტიციაზე არ მოეწონა ის იისფერი სამოსი, ყველა წაიღო დიდი თეატრის სახელოსნოში და გადაღება. მეორე დღეს კონცერტზე მოცეკვავეებს ნახევრად სველი სამოსი ეცვათ.
- 610 კოსტიუმი თქვით და ალბათ, ორი ამდენი ესკიზი გექნებათ...
- კი, უამრავია. ჩვენთან სახვითი ხელოვნების 12 ათასი ნიმუშია. არ გვაქვს გამოყოფილი, რამდენი ესკიზია, თუმცა დაახლოებით 40% იქნება. მაგალითად, პეტრე ოცხელის, ყველა ესკიზი ჩვენთან არის დაცული.
- კინოსტუდიის გარდა, მუზეუმში კერძო კოლექციებიდან თუ მოხვდა მსგავსი ექსპონატები?
- კინოსტუდიიდან ჩვენ მხოლოდ 4 კოსტიუმი მივიღეთ, დანარჩენი სულ კერძო კოლექციებიდანაა. კინოსტუდიამ გადმოგვცა - ქეთოს კოსტიუმი ფილმიდან ''ქეთო და კოტე'', ლუარსაბ მეფისა და გიორგი სააკაძის კოსტიუმები ''გიორგი სააკაძიდან'', და ერთი -''მამლუქიდან''. ესაა მთავარი გმირის მაჰმუდის, ანუ ოთარ კობერიძის წითელი მაუდისგან შეკერილი კოსტიუმი. გაფორმების მაღალი დონით გამოირჩევა და თურქი ჯარისკაცის (ასკერის) საზეიმო მოსასხამს წააგავს. როგორც ჩანს, ფილმის მხატვარმა რევაზ მირზაშვილმა ამ შემთხვევაში ნიმუშად ოსმალეთის უკანასკნელი სულთნის აბდულ ჰამიდ II-ის პირადი გვარდიის ჯარისკაცთა აღკაზმულობა გამოიყენა.
ჩვენ გვაქვს თავადების კოსტიუმები, რომლებიც გადმოგვცეს მათმა შთამომავლებმა. დავით ჯავრიშვილის ოჯახმა გვისახსოვრა მისი ნაქონი ჩოხა, ევგენი მიქელაძის ოჯახმა - დირიჟორის ნაქონი ფრაკი და ა.შ. ასე რომ, კოსტიუმები მუზეუმში სხვადახვა გზით მოხვდა.
- დაბოლოს, ოქროს ძაფებით ნაქარგი კოსტიუმები, ძვირფასი თვლებით გაფორმებული. ამ თვალსაზრისით რომელია ყველაზე გამორჩეული?
- ასეთი რამდენიმეა. მათ შორის ტორეადორის სამოსი, რომელიც ცნობილ ქართველ მომღერალ სანდრო ინაშვილს ეკუთვნოდა. აღსანიშნავია ერთი მნიშვნელოვანი გარემოება: მართალია, ტანსაცმელი გამოიყენებოდა როგორც თეატრალური კოსტიუმი, მაგრამ ის ორიგინალია და დამზადდა მილანში, როგორც მატადორის ტანსაცმელი, იმავე პრინციპებითა და ტექნიკით. მატადორის საზეიმო კოსტიუმი მსოფლიო მოდის ის-ტორიაში ერთ-ერთ ბრწყინვალე ნიმუშად მიიჩნევა. სიტყვასიტყვით თარგმანში მას ''ცეცხლოვანი კოსტიუმი'' ეწოდება.
XVIII საუკუნემდე ტანსაცმელს ზამშისგან ამზადებდნენ, შემდეგ კი მას აბრეშუმისგან, ოქროსა და ვერცხლის ძაფებით კერავდნენ და ბრჭყვიალა ფირფიტებით ამკობდნენ. კიდევ ერთი კოსტიუმი, რომელიც ფილმ ''გიორგი სააკაძეშია'' გამოყენებული, მე-18 საუკუნისაა და გაფორმებულია არაერთი ძვირფასი ქვით.
ვფიქრობ, აღსანიშნავია კოსტიუმი ცეკვისათვის ''ქართული'', რომელიც მუზეუმს ქალბატონმა იამზე დოლაბერიძემ გადასცა. ავტორი თავად მოცეკვავეა. სამკლავეები და კაბის ბოლო სადად არის გაფორმებული, მაგრამ დატვირთულია გულისპირი და სარტყელი. გულისპირის მორთულობა მინანქრის მედალიონებს, ხოლო სარტყელზე დატანებული ჩუქურთმები სადედოფლო ტანსაცმლის ოქრომკედის ნაქარგობას ჰგავს. საერთო ჯამში კი, სამოსი გელათის, სვეტიცხოვლისა და დავით გარეჯის ფრესკებზე გა-მოსახულ მეფე-მთავრების ტანსაცმელს მოგაგონებთ.
ანა კალანდაძე
ჟურნალი ''რეიტინგი''
''პალიტრა L'' გამოსაცემად ამზადებს სერიას სახელწოდებით ''საქართველოს ილუსტრირებული ისტორია'', რომლის საშუალებით ისტორიას ვიზუალურადაც აღვიქვამთ და მის განუყრელ ნაწილს, ამა თუ იმ ეპოქის კოსტიუმებსაც ვიხილავთ...
ერთ-ერთი ადგილი, სადაც ასეთი ნივთებია დაცული, საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმია.
XIX-XX საუკუნის ნიმუშების მხატვრული ღირებულება უდიდესია. მუზეუმის დირექტორ გიორგი კალანდიასთან შეხვედრისას საუბარი ყველაზე ძველი ნუმუშით დავიწყეთ...
- ნაციონალურ კოსტიუმებს შორის ერთ-ერთი XVIII საუკუნისაა და უნდა ეკუთვნოდეს ქართლის დედოფალს. შემდეგ ეს სამოსი გამოიყენეს ფილმში ''გიორგი სააკაძე''. საერთოდ, საბჭოთა პერიოდში უცნაური რამ ხდებოდა, როდესაც ქართველ თავადაზნაურობას ჩამოართვეს ქონება, ტანსაცმელი ჩაითვალა ყოფით ნივთებად და გადაეცა კონოსტუდიას, რომელიც მათ ფილმებში იყენებდა. მოგვიანებით ისინი გახდა სამუზეუმო კუთვნილება. ასე რომ, გვაქვს სამოსი, რომელიც თავის დროზე იყო ქართლის რომელიმე თავადის კუთვნილება, შემდეგ გამოიყენეს ფარაჯანოვის ფილმში და ბოლოს მოხვდა ჩვენს მუზეუმში. ბევრ კოსტიუმს აქვს ყოფითი და მემორიალური თვალსაზრისით ძვირფასი ისტორია. მათ შორის შემიძლია დაგისახელოთ თეკლე დედოფლის კაბა, რომელიც სამ ფილმში ''გადაიღეს'': ''გიორგი სააკაძეში'', შემდეგ მიხეილ ჭიაურელმა ის ეიზენშტეინს ათხოვა და ჩანს ''ივანე მრისხანეში'', ბოლოს სერგო ფარაჯანოვმა ''სურამის ციხეში'' გამოიყენა.
ცალკე აღნიშვნის ღირსია ფარაჯანოვის კოსტიუმები. იყო შემთხვევები, როცა ის სპეციალურად აკერვინებდა მათ ფილმისთვის და ხშირად იყენებდა ეთნოგრაფიულ ელემენტებს. ასევე ცალკე მინდა გამოვყო ცნობილი ქორეოგრაფიული მოღვაწის ელენე გვარამაძის კოსტიუმები, რომლებიც ეროვნულ მოტივებზეა შეკერილი და განკუთვნილია ძირითადად ბალეტისათვის, მაგრამ უცნაურია იმ თვალსაზრისით, რომ ესენი ძირითადად კაბა-ჩოხებია, რაც ქართველი ქალბატონისა და მამაკაცის ტრადიციული სამოსის უნიკალურ ნაზავს წარმოადგენს.
ჩვენთან ასევე ინახება ქეთოს კაბა ფილმიდან ''ქეთო და კოტე'', რომლის ავტორი ფარნა ლაპიაშვილია. მხატვრულ ღირსებებთან ერთად, მას ძალიან დიდი ეროვნული დატვირთვაც აქვს, რადგან ცნობილ ფილმშია გამოყენებული.
- გასულ წელს ეს კოსტიუმი თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში გამოიფინა, ანუ შესაძლებელია კოსტიუმის მუზეუმს გარეთ გატანა?
- ეს იყო პირველი შემთხვევა, რადგან საერთოდ ვერიდებით ჩვენი კოსტიუმის მუზეუმის კედლებს გარეთ გატანას. კაბა ორი წლის წინ კინოსტუდიიდან გადმოგვეცა და უმძიმეს მდგომარეობაში იყო. დაახლოებით ერთი წელი მიმდინარეობდა რესტავრაციის პროცესი. შარშან, რადგან ფარნა ლაპიაშვილის გამოფენა იყო და კაბა გადადიოდა სამუზეუმო სივრცეში და არა სხვაგან, გამონაკლისი დავუშვით.
- როგორია კოსტიუმების შენახვის პირობები და დღეს სულ რამდენ ასეთ ნივთს ინახავთ?
- მუზეუმში რომ მოვედი, 10 კოსტიუმი იყო და დღეს 610-ია, ნელ-ნელა შემოგვემატა. რასაკვირველია, კოსტიუმებს განსაკუთრებული პირობები აქვს შექმნილი. მუდმივად 18 გრადუსი სითბო, ვცდილობთ, არ მოხვდეს სინათლე, რომელიც იწვევს მათ გახუნებას. არავითარი ტენიანობა, მღრნელი, ჩრჩილი და ა.შ. მსოფლიოში მიღებულ კოსტიუმის დაცვის საერთაშორისო სტანდარტებს ვიცავთ.
- თუ გაქვთ ინფორმაცია, ვინ იყვნენ მკერავები?
- XX საუკუნეში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მკერავი იყო არბატოვი, მეორე ყველაზე ცნობილი, თუმცა, მას ვერც მკერავს ვუწოდებთ და ვერც დიზაინერს, გახლდათ თეატრალური მხატვარი სოლიკო ვირსალაძე. სამწუხაროდ, საბჭოთა პერიოდში ე.წ. დიზაინერის ინსტიტუტი არ არსებობდა და აქედან გამომდინარე ვიცით მხოლოდ კოსტიუმების მხატვრების ვინაობა.
ვირსალაძე თავად მონაწილეობდა ამ საქმეში. როდესაც ის დიდი თეატრში გამოსასვლელად ცეკვა ''სადარბაზოსთვის'' კერავდა კოსტიუმებს, წინა დღეს, ანუ გენერალურ რეპეტიციაზე არ მოეწონა ის იისფერი სამოსი, ყველა წაიღო დიდი თეატრის სახელოსნოში და გადაღება. მეორე დღეს კონცერტზე მოცეკვავეებს ნახევრად სველი სამოსი ეცვათ.
- 610 კოსტიუმი თქვით და ალბათ, ორი ამდენი ესკიზი გექნებათ...
- კი, უამრავია. ჩვენთან სახვითი ხელოვნების 12 ათასი ნიმუშია. არ გვაქვს გამოყოფილი, რამდენი ესკიზია, თუმცა დაახლოებით 40% იქნება. მაგალითად, პეტრე ოცხელის, ყველა ესკიზი ჩვენთან არის დაცული.
- კინოსტუდიის გარდა, მუზეუმში კერძო კოლექციებიდან თუ მოხვდა მსგავსი ექსპონატები?
- კინოსტუდიიდან ჩვენ მხოლოდ 4 კოსტიუმი მივიღეთ, დანარჩენი სულ კერძო კოლექციებიდანაა. კინოსტუდიამ გადმოგვცა - ქეთოს კოსტიუმი ფილმიდან ''ქეთო და კოტე'', ლუარსაბ მეფისა და გიორგი სააკაძის კოსტიუმები ''გიორგი სააკაძიდან'', და ერთი -''მამლუქიდან''. ესაა მთავარი გმირის მაჰმუდის, ანუ ოთარ კობერიძის წითელი მაუდისგან შეკერილი კოსტიუმი. გაფორმების მაღალი დონით გამოირჩევა და თურქი ჯარისკაცის (ასკერის) საზეიმო მოსასხამს წააგავს. როგორც ჩანს, ფილმის მხატვარმა რევაზ მირზაშვილმა ამ შემთხვევაში ნიმუშად ოსმალეთის უკანასკნელი სულთნის აბდულ ჰამიდ II-ის პირადი გვარდიის ჯარისკაცთა აღკაზმულობა გამოიყენა.
ჩვენ გვაქვს თავადების კოსტიუმები, რომლებიც გადმოგვცეს მათმა შთამომავლებმა. დავით ჯავრიშვილის ოჯახმა გვისახსოვრა მისი ნაქონი ჩოხა, ევგენი მიქელაძის ოჯახმა - დირიჟორის ნაქონი ფრაკი და ა.შ. ასე რომ, კოსტიუმები მუზეუმში სხვადახვა გზით მოხვდა.
- დაბოლოს, ოქროს ძაფებით ნაქარგი კოსტიუმები, ძვირფასი თვლებით გაფორმებული. ამ თვალსაზრისით რომელია ყველაზე გამორჩეული?
- ასეთი რამდენიმეა. მათ შორის ტორეადორის სამოსი, რომელიც ცნობილ ქართველ მომღერალ სანდრო ინაშვილს ეკუთვნოდა. აღსანიშნავია ერთი მნიშვნელოვანი გარემოება: მართალია, ტანსაცმელი გამოიყენებოდა როგორც თეატრალური კოსტიუმი, მაგრამ ის ორიგინალია და დამზადდა მილანში, როგორც მატადორის ტანსაცმელი, იმავე პრინციპებითა და ტექნიკით. მატადორის საზეიმო კოსტიუმი მსოფლიო მოდის ის-ტორიაში ერთ-ერთ ბრწყინვალე ნიმუშად მიიჩნევა. სიტყვასიტყვით თარგმანში მას ''ცეცხლოვანი კოსტიუმი'' ეწოდება.
XVIII საუკუნემდე ტანსაცმელს ზამშისგან ამზადებდნენ, შემდეგ კი მას აბრეშუმისგან, ოქროსა და ვერცხლის ძაფებით კერავდნენ და ბრჭყვიალა ფირფიტებით ამკობდნენ. კიდევ ერთი კოსტიუმი, რომელიც ფილმ ''გიორგი სააკაძეშია'' გამოყენებული, მე-18 საუკუნისაა და გაფორმებულია არაერთი ძვირფასი ქვით.
ვფიქრობ, აღსანიშნავია კოსტიუმი ცეკვისათვის ''ქართული'', რომელიც მუზეუმს ქალბატონმა იამზე დოლაბერიძემ გადასცა. ავტორი თავად მოცეკვავეა. სამკლავეები და კაბის ბოლო სადად არის გაფორმებული, მაგრამ დატვირთულია გულისპირი და სარტყელი. გულისპირის მორთულობა მინანქრის მედალიონებს, ხოლო სარტყელზე დატანებული ჩუქურთმები სადედოფლო ტანსაცმლის ოქრომკედის ნაქარგობას ჰგავს. საერთო ჯამში კი, სამოსი გელათის, სვეტიცხოვლისა და დავით გარეჯის ფრესკებზე გა-მოსახულ მეფე-მთავრების ტანსაცმელს მოგაგონებთ.
ანა კალანდაძე
ჟურნალი ''რეიტინგი''
1 815 ნახვა
23-10-2014, 04:14
