"მთვარის მოტაცება" -"სასტიკი სინამდვილის...

ჟურნალის ამ ნომერთან ერთად, მკითხველი, "ჩემი რჩეულის" სერიიდან კონსტანტინე გამსახურდიას რომანის, "მთვარის მოტაცების" სამტომეულის 1-ელ კარს მიიღებს. რა საიდუმლო ჩადო მწერალმა რომანში იმისთვის, რომ მას თან უძველესი ქართული ეროვნული სურნელი ეტარებინა, თანაც თანამედროვე რეპრესიული ეპოქა აესახა, გამხდარიყო ძველის ნგრევისა და ახლის დანერგვის მემატიანე; როგორ გაიარა კონსტანტინე გამსახურდიამ ბეწვის ხიდი ისე, რომ რომანი მწერალთან ერთად დროის მსხვერპლი არ გამხდარიყო, ამის შესახებ მწერლის შემოქმედების მკვლევარი, პროფესორი სოსო სიგუა მოგვითხრობს...

- საოცარია, როგორ გაუძლო რომანმა პერიოდს, როცა კულტურა და ეროვნული თვითშეგნება საოცარი სისწრაფით ინგრეოდა... ამ მხრივ, რომანი თავად ავტორს ემსგავსება თითქოს...
- რომანი იდეოლოგიურად გამართული ჩანდა - ასახავდა კოლექტივიზაციის პერიოდს, ძველისა და ახლის ჭიდილს, ძველი სამყაროს კვდომას, ბოლშევიკურ-ჩეკისტური ძალების გამარჯვებას. ამიტომაც აირჩიეს "რეაქციონერი მწერალი" 1934 წელს საქართველოს კომპარტიის IX ყრილობის დელეგატად. განხილვისას, რომელიც მწერალთა კავშირში 4 დღე გრძელდებოდა, კოლეგებმა ვრცლად ისაუბრეს რომანის ღირსებებსა და ნაკლოვანებებზე, ზოგი წვრილმანებს ჩაეძია, ზოგმა ხაზი ავტორის ნიჭიერებას, ცოდნას, ხატვის უნარს გაუსვა. მთავარი მაინც იდეოლოგიური შეფასება იყო, რაც მრავალ ეჭვს აღძრავდა. ბოლოს ერთხმად აღნიშნეს, რომ მწერალი ძველ პოზიციებს ტოვებდა და საბჭოთა ცხოვრებას უახლოვდებოდა. ხელისუფლება, როგორც ღია, ისე ფარული ხერხებით გულდასმით სწავლობდა რომანს. განხილვის პროცესში მწერლებისა და კრიტიკოსების გარდა მკითხველები, სტუდენტები, მოსწავლეები, საზოგადოების სხვადასხვა ფენა ჩართეს, რათა შეუმჩნეველი არაფერი დარჩენილიყო. ამავე დროს, ინფორმაციებს სუკი აგროვებდა და საბოლოო აზრს ამუშავებდა. ეს ჩვეულებრივი ამბავი იყო.

- გარდა იმისა, რომ რომანს არაჩვეულებრივი მხატვრული მხარე აქვს, იგი არსებული დროების ახალ ღირებულებებსა და წარსულის ხატების რღვევას ასახავს...
- "მთვარის მოტაცება" არა მხოლოდ დიდი კულტურით, გემოვნებითა და ოსტატობით დაწერილი რომანია, არამედ ტრაგიკული ეპოქის მატიანეცაა. წიგნში ასახულ მეგრულ და აფხაზურ გარემოს, სახელებსა და გვარებს, სიმღერებს, ლეგენდებსა და ადათ-წესებს ლავრენტი ბერიაც იცნობდა და იქნებ ამ გულქვა პიროვნებასაც ადამიანური გრძნობები სწორედ წიგნში ასახულმა მოვლენებმა და ბავშვობის დღეების გახსენებამ გაუღვიძა. რომანი გვიჩვენებს, როგორ ტოტალურად ითრგუნება არისტოკრატია, ინტელიგენცია, სამღვდელოება, გლეხობა; როგორ მზადდება ატმოსფერო დიდი კატასტროფის - აპოკალიფსური წარღვნის მოსავლენად (რომლის მხედრები ეზმანებათ თამარსა და თარაშს) და ვინ იქნება მისი წარმმართველი ძალა. 1933-1935 წლებში, როცა რომანი იწერებოდა, არავინ იცოდა, საბოლოოდ, რა სახეს მიიღებდა რევოლუცია, მაგრამ ველური ბაკქანალია, ფანატიზმი, ძველის ნგრევა, განახლების პათოსი და სისხლიანი ექსპერიმენტები თუ ერთი მხრივ, ჰეროიკას აღვივებდა, მეორე მხრივ, შიშსა და დეპრესიას იწვევდა. კონსტანტინე გამსახურდიას შთაგონება იანუსივით ორსახოვანი დრო, საქართველოს ბედი, ეპოქის სულის გამოკვეთა იყო ადამიანთა სახეებად. ამიტომაც არის "მთვარის მოტაცება" არა მხოლოდ დიდი წიგნი, არამედ სასტიკი სინამდვილის მართალი დოკუმენტიც! ისე მოხდა, რომ ოფიციოზი და მკითხველი საზოგადოება მეტი ინტერესით ეკიდებოდა ჯერ "დიდოსტატის მარჯვენას", შემდეგ - "დავით აღმაშენებელს".

მაგრამ 70-იანი წლებიდან დამოკიდებულება "მთვარის მოტაცებისადმი" შეიცვალა. დაიწერა ესსეები და გამოკვლევები, დაიდგა სპექტაკლი, გადაიღეს ორსერიიანი ფილმი, შეიქმნა ოპერა. მაშინ, როცა "დიდოსტატის მარჯვენა" საზღვარგარეთ გამოიცემოდა, მწერალი მთარგმნელებს "მთვარის მოტაცებას" სთავაზობდა. ოცნებას ასრულება არ ეწერა: რომანი უცხოურად არ თარგმნილა. საქმის გამოსწორება უკვე გვიანია - წიგნი თავისი ეპოქის შვილია და ყოველ დროში როდი ექნება შესაფერისი რეზონანსი. დღევანდელი მკითხველი სხვა ინტერესებით ცხოვრობს, სხვა იყო 30-იანი წლები, რომლის სული მწერალმა ქართულ მასალაში მოაქცია, ქართული განწყობილებითა და სევდით შემოსა. ახლა ამ რომანს არა მხოლოდ ენობრივი და ნაციონალური, არამედ - დროის ბარიერის დაძლევაც უხდება. ეს შეუძლებელია იმ რუსული თარგმანით, რომელიც ორიგინალს დიდად შორდება და მის მშვენიერებას ოდნავაც ვერ გვაგრძნობინებს.

- ცნობილია, რომ მწერალი უჩვეულოდ დიდხანს მუშაობდა რომანზე "მთვარის მოტაცება", მაშინ, როცა სხვა ნამუშევრები, მაგალითად, "დიდოსტატის მარჯვენა", სულ რაღაც ექვს თვეში დაასრულა, თანაც, მას სხვა საქმეების პარალელურად წერდა...
- 1933 წელს, კონსტანტინე გამსახურდიამ "მთვარის მოტაცების" წერა დაიწყო, უკვე თარგმნილი ჰქონდა დანტეს "ჯოჯოხეთი" და ამთავრებდა "გოეტეს ცხოვრების რომანს". პოეტი ამ რომანზე 1926 წლიდან ფიქრობდა, მაგრამ არ იცოდა, როგორი სახე მიეცა. ჯერ ეს კონსტანტინე სავარსამიძის ცხოვრების გაგრძელება იყო, შემდეგ იგი "უშანგ ურდოელმა" შეცვალა. ბოლოს "ევროპა გალიაში" დაარქვა. ესეც არ მოეწონა და თავი მიანება. ხანგრძლივ მზადებას, გადავადებას, ყოყმანს წერტილი მწერლის მეუღლის, რებეკა ვაშაძის გარდაცვალებამ დაუსვა. ფანტაზიაში ცოცხალ ლანდებად ამოძრავდნენ გარდასული დღეები, მოხდა ძალთა კონცენტრირება და აღწერა პირველი თავი - "ერგეაშვა". რომანი 2 წლის მანძილზე ქვეყნდებოდა "მნათობის" ფურცლებზე. საერთოდ არც ერთი რომანის დასრულებული ტექსტი მწერალს რედაქციისთვის არ წარუდგენია. ასე რომ, მართლა არ იცოდა, მისი ნამუშევრის გმირები ცხოვრებას როგორ დაასრულებდნენ, როცა პირველ კარს წერდა. ქართული პროზის ეს უდიდესი ძეგლი მწერალს ოთხჯერ დაუწერია. პარალელურად, ბეჭდავდა ესსეებს, ნარკვევებს, დადიოდა მივლინებებში, გამოდიოდა მწერალთა კავშირში გამართულ დისკუსიებზე, კითხულობდა თავისი წიგნების კორექტურას.

- მიუხედავად იმისა, რომ რომანი ძველისა და ახლის ჭიდილს და ამ ჭიდილში ახლის დაწინაურებას ასახავდა, დავა "მთვარის მოტაცების" შესახებ დიდხანს არ წყდებოდა, ოფიციოზი რომანის საბოლოო აღიარებას ვერ ბედავდა...
- წიგნი საყოველთაო აღტაცებას იწვევდა. მას სულმოუთქმელად კითხულობდნენ, იზეპირებდნენ ცალკეულ მონოლოგებსა და ბარათებს. კონსტანტინე უნივერსიტეტის ახალგაზრდა მწერალთა წრემ მიიწვია, რომელსაც ვახტანგ კოტეტიშვილი ხელმძღვანელობდა. დარბაზი აღტაცებით, ფეხზე მდგარი შეხვდა მწერალს. ტრიბუნაზე ერთმანეთს პროფესორები და სტუდენტები ცვლიდნენ, კითხულობდნენ ნაწყვეტებს რომანიდან. შეხვედრა, ქართული წესის მიხედვით, ბანკეტით დასრულდა. ეს ყოველივე ცნობილი იყო ბერიასათვის. მან იცოდა, რომ "მთვარის მოტაცება" დიდი წიგნი იყო, თუმცა თავად არ წაუკითხავს და მხოლოდ მოსმენითა და ინფორმაციებით დაკმაყოფილდა. მაინც ჰქონდათ რაღაც სერიოზული ეჭვი, რომელსაც ვერ სძლევდნენ. არავინ უარყოფდა, რომ "მთვარის მოტაცება" დიდი მოვლენა იყო, მაგრამ ხელისუფლებას იდეოლოგიური ახსნა აინტერესებდა - რამდენად მიესადაგებოდა იგი სოციალისტურ სინამდვილეს და შეიძლებოდა თუ არა მისი ნიმუშად დასახვა. ცხარე კამათს იწვევდა ის ფაქტი, რომ ბოლშევიკი და ჩეკისტი არზაყან ზვამბაია მამას კლავს. მოგვიანებით, მწერალი აიძულეს, ეს ეპიზოდი შეეცვალა. ოფიციოზის საბოლოო დასკვნა ასეთი გახლდათ: მწერალი კარგად იცნობს მასალას, წერს ჩინებულად, სწორად აქვს შერჩეული თემა და გარემო; მაგრამ სიმპათიით უყურებს ძველ სამყაროს, ახალს კარგად ვერ გამოხატავს, ახალი ადამიანების სახე მკრთალია. თუმცა, დისპუტები "მთვარის მოტაცების" გარშემო მაინც გრძელდებოდა.

- მთვარის მოტაცება სიმბოლურად რას აღნიშნავს?
- მთვარის მოტაცების ერთ-ერთი ახსნა შემდეგია: ენგურმა (ერთ-ერთი გაგებით, რევოლუციამ) მთვარე - წმინდა გიორგი ჩანთქა, ე.ი. ემხვარმა დაკარგა წარმართულ-ქრისტიანული წარმოდგენებით აღსავსე დამოუკიდებელი საქართველო - სიცოცხლის მთავარი მიზანი.

შორენა ლაბაძე

ჟურნალი ”გზა”