რამ შეიწირა ლია ელიავას გული....
1 772 ნახვა
"უცნაური ხელოვნებაა კინო. გემატება წლები, გეცვლება შეხედულებები. თვითონაც იცვლები ფიზიკურად, სულიერად... მიმაჩნია, რომ ჩემი მთავარი სათქმელი მაყურებლისთვის არ მითქვამს. დრამატურგიულმა მასალამ არ მომცა იმ ცხოვრებისეული გამოცდილების გაზიარების საშუალება, რაც წლებმა მოიტანა", – წერდა თავის მოგონებებში გასული საუკუნის გამორჩეული სილამაზისა და ნიჭის მქონე ქართველი მსახიობი ქალი, ლია ელიავა. კინოში 30–ზე მეტი სახე შექმნა, საოცნებო კი 3 როლი დარჩა: შორენა კოლონკელიძე, ნინო ჭავჭავაძე და ქეთევან წამებული.
"ყოველი ახალი ფილმი ჩემთვის იყო ერთგვარი მოგზაურობა ცხოვრებაში – წარსულში და დღევანდელობაში, ეს იყო უბრალო თუ რთული, იღბლიანი თუ ტრაგიკული ადამიანური ბედის გაზიარება. ყველა სახე, რომელიც ეკრანზე შევქმენი, ძვირფასია ჩემთვის, რადგან თითოეული მათგანი ჩემი ცხოვრების ნაწილაკია. თუმცა ჩემი ოცნების გმირს დღემდე ვერ შევხვდი. როლები, რასაც მთავაზობენ, ხშირად არ მაკმაყოფილებს და მაინც ვთანხმდები. ვიცი, ეს კომპრომისია, მაგრამ კინოს გარეშე ცხოვრება არ შემიძლია...", – ვკითხულობთ მოგონებებში.
წელს ქართული ეკრანის მშვენებას 80 წელი შეუსრულდებოდა. მისი ქალიშვილის, ნანა კობერიძისა და შვილიშვილის, ანა მანჯგალაძის ავტორობით, მსახიობის ავტობიოგრაფიამ წიგნის ფურცლებზე გადაინაცვლა, რომელიც ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ გამოსცა. ლია ელიავას ცხოვრების საინტერესო ეპიზოდების გასახსენებლად ამ წიგნით ვისარგებლეთ.
ბავშვობა მშობლების გარეშე
"ბავშვობა სოლოლაკში გავატარე, ულამაზეს მყუდრო უბანში. მასთან არის დაკავშირებული ჩემი ყველაზე ნათელი, ყველაზე ტკბილი და ყველაზე მწარე მოგონებები. მამაჩემი, შალვა ნესტორის ძე ელიავა, განათლებით ეკონომისტი იყო. ბერლინის უნივერსიტეტი დაამთავრა, რამდენიმე ენას ფლობდა. ერთხანს გერმანიაში მუშაობდა, შემდეგ იტალიაში. საქართველოში რომ დაბრუნდა, სრულიად ახალგაზრდა იყო. აქ შეხვდა დედაჩემს, ეკატერინე კერესელიძეს. 1934 წელს მისმა ბიძაშვილმა და სეხნიამ, შალვა ელიავამ, თანამდებობაზე მიიწვია – ფინანსთა სახალხო კომისრობა დაავალეს. საქმეს კეთილსინდისიერად უძღვებოდა, მაგრამ მთავრობის სახლის მშენებლობასთან დაკავშირებით ლავრენტი ბერიასთან უთანხმოება მოსვლია. 1937 წელს დააპატიმრეს და უამრავი ბრალდება წაუყენეს. 2 თვის შემდეგ დედაც დააპატიმრეს და გადაასახლეს.
მამა რომ გადაასახლეს, მხოლოდ 3 წლის ვიყავი. ნაკლებად მახსოვს, როგორი იყო. მხოლოდ საწოლთან თავდახრილი კაცის სახე ჩამრჩა მეხსიერებაში. მონატრებულ დედას კარადაში შემორჩენილი მისი ორი კაბის სურნელით ვიხსენებდი და გულში ვმალავდი ბავშვურ ტკივილს, რომელიც ყოველდღე მახსენებდა თავს. მიუხედავად სევდისა და ტკივილისა, მუდამ განსაკუთრებულად ვიხსენებ ბავშვობას. ბებია და ბაბუა მზრდიდნენ (დედაჩემის მშობლები) და მათთან არის დაკავშირებული ყველაზე ნათელი მოგონებები.
ბებია, მარიამ ლორთქიფანიძე, ქუთაისის ქალაქის თავის ქალიშვილი იყო, ბაბუა, გიორგი კერესელიძე, მეფის არმიის პოლკოვნიკი. 5 შვილი ჰყავდათ. ერთი ვაჟი 1924 წელს დაუხვრიტეს. ერთი ქალიშვილი ძმის დარდს გადაჰყვა. დარჩათ 3 შვილი – ჩემი ბიძები და დედაჩემი. შვილის დახვრეტის მერე ბინაც წაართვეს და სარდაფში შეასახლეს. მეც მომიწია იმ სარდაფში ცხოვრება".
უცნობი დედა
"1947 წელს დედა დაბრუნდა. მან 9 წელი მოლდავეთში, პოტმის ბანაკში გაატარა. მაშინ 13 წლის ვიყავი. მეუბნებოდნენ, დედაშენი ლამაზი, ელეგანტური, სიცოცხლით სავსე ქალიაო. მოუთმენლად ველოდებოდი მასთან შეხვედრას. თან მეშინოდა, არ ვიცოდი, რა მეთქვა – ჩემს ცხოვრებაში შემოდიოდა ყველაზე ახლობელი და ამავე დროს უცხო ქალი, რომელსაც ჩემი ყოფა უნდა შეეცვალა. დედას ბაქანთან ველოდით მე და ბიძაჩემი. ვაგონიდან ორი ქალი გადმოვიდა, დაბამბული ქურთუკები ეცვათ. ორივეს სახე შეშუპებული ჰქონდა. გავშეშდი. დედაჩემი ხომ ასეთი არ იყო! პირველად მას დეიდა კატიუშა დავუძახე. ახლაც მახსოვს მისი ელდანაცემი სახე, დღემდე ვერ მიპატიებია ეს ჩემი თავისთვის. დიდი ხანი დამჭირდა, რომ დედას შევჩვეოდი.
დედას გადასახლებაში გატარებული წლების გახსენება არ უყვარდა, სახე ეცვლებოდა, ღიზიანდებოდა, ამიტომ ვცდილობდი, იმ ამბებზე არ მელაპარაკა. 67 წლისა გარდაიცვალა, მაგრამ მუდამ იმედიანი და გაუტეხელი იყო. ასეთები იყვნენ ქალები, ვინც მასავით ის ჯოჯოხეთი გამოიარა. ჩვენი ქალიშვილის, ნანას ნათლობაზე ოთარი ყველას სურვილს ფირზე იწერდა. როდესაც ჯერი დედაჩემზე მიდგა, იგი ერთხანს ჩუმად იჯდა. შემდეგ კი თქვა: "ვუსურვებ ნანას, ადამიანი ყოფილიყოს". ადამიანობა უსურვა თავის გაზრდილ შვილიშვილს, რადგან მძიმე ცხოვრებაგამოვლილმა კარგად იცოდა, რას ნიშნავს, იყო ადამიანი.
ბავშვობაში ძალიან ცელქი ვიყავი, თუმცა კითხვა მიყვარდა. კინო და თეატრი თავიდანვე მიზიდავდა. მე და ჩემი თანატოლები ქუჩაში ჩვენს კინოვარსკვლავებს დავდევდით. ნატო ვაჩნაძეს ან თამარ ციციშვილს თუ დავინახავდით, დიდი მოვლენა იყო. მახსოვს, როგორ გაგვაოგნა მე და ჩემი მეგობარი ქუჩაში ულამაზეს, სრულიად ახალგაზრდა დოდო ჭიჭინაძესთან შეხვედრამ. ფილმი "დავით გურამიშვილი" მისი მონაწილეობით უკვე ნანახი მქონდა. მსახიობობაზე ოცნება მაშინ დავიწყე, მაგრამ ჩემი არჩევანი მაინც ერთმა სასკოლო საღამომ განაპირობა, სადაც თავი "გამოვიჩინე", როგორც მსახიობმა. საღამოს, დამდგმელი რეჟისორების დაჟინებით, გადავწყვიტე, ამ გზას გავყოლოდი".
ვარსკვლავური ოჯახი
"ბავშვობაში მზრუნველობას არ მაკლებდა დედაჩემის მეგობარი ნანა სტეპანოვა. ის კინოსტუდიასთან არსებულ სამსახიობო სტუდიაში მუშაობდა, პლასტიკასა და ცეკვას ასწავლიდა. ერთ დღეს დეიდა ნინამ კურსდამთავრებულთა გამოსაშვებ საღამოზე წამიყვანა მისი დადგმული ცეკვების სანახავად. ესპანურს ლამაზი ყმაწვილი ცეკვავდა. დღესაც მახსოვს ეს ცეკვა. მეორედ ის უკვე სოხუმის თეატრის გასტროლების დროს ვნახე. "დონ სეზარ დე ბაზარში" მთავარ როლს ასრულებდა. ეს ყმაწვილი ოთარ კობერიძე იყო. მაშინ რას წარმოვიდგენდი, რომ ბედი მასთან სამუდამოდ დამაკავშირებდა...
წლების შემდეგ, მოსკოვში სწავლისას დიპლომზე რომ ვმუშაობდი, ფილმ "ბაში–აჩუკის" გადამღები ჯგუფი ჩამოვიდა. რეჟისორმა მონაწილეობა შემომთავაზა. გადაღება დროებით შეფერხდა. ამასობაში ისევ დავით რონდელმა მიმიწვია ახალ ფილმში "ჩრდილი გზაზე". ცოტა ხანში "ბაში–აჩუკის" გადაღება განახლდა. ლეო ესაკიამ ტყუპი დების, პირიმზისას და პირიმთვარისას როლები შემომთავაზა. გადაღებაზე გავიცანი ოთარ კობერიძე. სიმპათიები აქედან დაიწყო და ფილმ "მამლუქში" გაგრძელდა, სადაც ასევე ერთად ვითამაშეთ. სწორედ "მამლუქის" გადაღებების დროს დავქორწინდით. პირველი უიღბლო ქორწინების შემდეგ ოჯახის შექმნაზე აღარ ვფიქრობდი, მაგრამ ოთარმა ისე დაჟინებით და ისე ლამაზად მთხოვა ხელი, რომ უარი ვერ ვუთხარი. "მამლუქი" როცა ეკრანებზე გამოვიდა, შეგვეძინა ჩვენი საყვარელი ქალიშვილი ნანა...
მაშინ ბევრს ვმუშაობდით – ერთად და ცალ–ცალკე, ხშირად სახლის გარეთ გვიხდებოდა ყოფნა. ოთარს იღებდნენ რუსეთში, ლიტვაში, ტაჯიკეთში, იტალიაში. მეც მქონდა გადაღებები რუსეთის სხვადასხვა სტუდიებში, აზერბაიჯანში, სომხეთში. ზოგჯერ დიდი დროით გვიხდებოდა განშორება, მაგრამ ეს კარგიც იყო. ოთარი შინ არაჩვეულებრივად გალანტური, ძველებურად ყურადღებიანი ბრუნდებოდა, ისეთი, როგორიც შეუღლების პირველ ხანებში. ყოველი ახალი შეხვედრა ახალი ემოციებით გვავსებდა. სახლიდან გადახვეწილს ერთი დარდი მქონდა, რომ ჩემს პატარა შვილს ვიყავი მოწყვეტილი. მხოლოდ ის მამშვიდებდა, რომ საიმედო ხელში იყო, მას დედაჩემი ზრდიდა".
ლია ელიავა რეჟისორების თვალით
აკაკი დვალიშვილი: "1952 წლის 1 სექტემბერს თეატრალური ინსტიტუტის სამსახიობო ფაკულტეტის || კურსის აუდიტორიაში შევედი. ერთმანეთზე ლამაზი ახალგაზრდები წამოდგნენ ფეხზე. მათ შორის თვალი მომტაცა ერთმა ქალიშვილმა – ლურჯწინწკლებიანი თეთრი კაბა ეცვა, მზის ორმხრივი სხივებით განათებული, ფრესკიდან ჩამოსულ ანგელოზს ჰგავდა...
ერთხელ, არ მახსოვს, რა ნაწყვეტზე ვმუშაობდით, ლიას პარტნიორთან ჰქონდა დიალოგი, სადაც იგი კატეგორიული და უხეში უნდა ყოფილიყო. პარტნიორის მიმართ შენიშვნა არ მქონდა, ლიას ქმედებაც ლოგიკური იყო, მაგრამ უხეშობა და კატეგორიულობა აკლდა. ვცდილობდი, პედაგოგიური და რეჟისორული ზეგავლენა მომეხდინა, მაგრამ იგი თავის პოზიციას არ თმობდა. მოთმინებიდან გამოსულმა პლასტმასის საფერფლე ვესროლე. უხერხული სიჩუმე ჩამოვარდა. ლია ადგა, საფერფლე აიღო, ნამწვი აკრიფა და საფერფლე მრავლისმთქმელი ქვეტექსტით მაგიდაზე დადო. პარტნიორთან დაბრუნდა და სცენა განაგრძო. ეს ისეთი სცენური სიმართლით და დამაჯერებლობით გააკეთა, რომ რეპეტიცია უხმოდ გავაგრძელეთ. მივხვდი, რომ დავმარცხდი".
ლანა ღოღობერიძე: "ლიას პირველად ბევრი წლის წინ შევხვდი, იმ დროს, როცა "ვგიკ"–ში ვსწავლობდი და მოსკოვიდან თბილისში მატარებლით დავდიოდი. შევედი კუპეში და დამხვდა ნამდვილი საოცრება – სულ ახალგაზრდა ქალი, თითქმის გოგონა, რომელიც თითქოს შიგნიდან ანათებდა. პირველივე წუთიდან უცნაური განცდა დამეუფლა: ის არ იყო იმ კუპედან, იმ მატარებლიდან, იმ ცხოვრებიდან...
მას მერე ბევრმა წყალმა ჩაიარა ჩვენ შორის, ორ ფილმზე ვიმუშავეთ ერთად და ამ ფილმებით სხვადასხვა ქვეყნებში ვიმოგზაურეთ. ძალიან მიყვარდა მასთან მუშაობა. გადაღების მოედანზე ხშირად განმარტოვდებოდა ხოლმე, თავის თავში იკეტებოდა, ვხვდებოდი, რომ როლზე და პერსონაჟში გარდასახვაზე ფიქრობდა და არასდროს ვარღვევდი მის მყუდროებას. მუშაობდა, როგორც ნამდვილი პროფესიონალი, უკიდურესი სიზუსტით, გატაცებით და თავგანწირვით.
1987 წელს ტოკიოში, საერთაშორისო კინოფესტივალზე, ჩვენმა ფილმმა "ორმოტრიალი" პრიზი მოიპოვა საუკეთესო რეჟისურისთვის, მაგრამ უფრო საკვირველი და ამაღელვებელი ჩემთვის სხვა რამ იყო. დაჯილდოების ცერემონიალზე, რომელიც უზარმაზარ და ულამაზეს დარბაზში ჩატარდა და რომელსაც 2 000–ზე მეტი მაყურებელი ესწრებოდა, ჟიურის თავმჯდომარემ, გრეგორი პეკმა, თავის ბოლო სიტყვაში მოულოდნელად განაცხადა: "მე მინდა, უდიდესი სიხარული გამოვხატო იმის გამო, რომ ფესტივალზე ვიხილეთ ორი საოცარი მსახიობი, რომელთა თამაშმა ნამდვილად შემძრა. ესენი არიან აქამდე ჩემთვის უცნობი ქართველი აქტიორები ლია ელიავა და ლეილა აბაშიძე!". ამ გვარების ხსენებას დარბაზის ერთსულოვანი ტაში მოჰყვა. როდესაც ეს ლიას ვუამბე, მან თავისებურად გაიღიმა".
ლილი იოსელიანი: "შექსპირის "ჰამლეტის" დადგმა რომ გადავწყვიტე, ოფელიას როლზე ლია ავირჩიე. თეატრში, სადაც ამ როლზე მრავალი ოცნებობდა, ჩემმა არჩევანმა "ჯანსაღი" და არაჯანსაღი ვნებათაღელვა გამოიწვია. დაინტერესებულნი რეპეტიციების პირველივე ეტაპზე დასწრებას მთხოვდნენ. გატაცებით ვმუშაობდით და ხმებიც სასიკეთო ვრცელდებოდა. ჰამლეტი – ოთარ მეღვინეთუხუცესი, მეფე კლავდიუსი – ირაკლი უჩანეიშვილი, ოფელია – ლია ელიავა. ლიამ აქაც იმპროვიზაციის საოცარი უნარი წარმოაჩინა.
ერთ–ერთ რეპეტიციას მოულოდნელად თეატრის ხელმძღვანელობა დაესწრო, თავიანთი შეხედულების თავსმოხვევა მოინდომეს და მალე, სხვადასხვა არასასურველი "ილეთების" მოშველიებით, რეპეტიციები შეაჩერეს. შეაჩერეს სამუდამოდ. ამ მიზეზით ლიამაც და მეც თეატრი დავტოვეთ... მჯერა, ოფელიას როლში ლია დაგვანახებდა სულისა და ხორცის ჰარმონიულობის ძალას, სიკეთეს, მშვენიერებას, რომელიც მან სამუდამოდ თან გაიყოლა".
ტკივილი გულში
ლია ელიავას ბოლო ფილმი გიული ჭოხონელიძის "ანთიმოზ ივერიელი" იყო, რომელშიც მონაზვნის როლი შეასრულა. ფილმი მისი სიკვდილის მერე გამოვიდა კინოეკრანებზე. უფრო ადრე კი, 1992 წელს, მარინა წურწუმიას ფილმში "მხოლოდ სიკვდილი მოდის აუცილებლად" თენგიზ არჩვაძესთან ერთად მთავარი როლი შეასრულა. გადაღებები 1991–92 წლებში მიმდინარეობდა. ეს მსახიობისთვის უმძიმესი წლები იყო, გადასაღები მოედანი კი მისთვის ერთგვარ თავშესაფრად იქცა. სამოქალაქო ომის ამბები მძაფრად განიცადა. 1989 წლის აპრილის მოვლენებს სახლიდან ადევნებდა თვალს. 9 აპრილს კი შინ ვეღარ გაჩერდა და რუსთაველის გამზირზე ხალხს შეუერთდა.
მეუღლესთან, ოთარ კობერიძესთან ერთად საქართველოს მაშინდელი პრეზიდენტის, ზვიად გამსახურდიას მხარდამჭერთა შორის აღმოჩნდა, რის გამოც საზოგადოების დიდი ნაწილი განუდგა. ბევრმა ახლობელმა გული ატკინა. როგორც მისი ქალიშვილი ნანა კობერიძე იხსენებს, წლების შემდეგ ეს ადამიანები დანაშაულს მიხვდნენ, მივიდნენ მასთან, ურთიერთობებიც აღადგინეს. მან ყველას აპატია...
მანამდე ამ ყველაფერზე ძალიან ინერვიულა, განსაკუთრებით იმაზე, რომ სამოქალაქო ომში ქართველმა ქართველი ასე გაწირა. პირველი ინფარქტიც მაშინ დაემართა, ჯანმრთელობა შეერყა. 1998 წელს კი 64 წლის ასაკში გარდაიცვალა.
ლია ელიავა: "ყოველთვის ვოცნებობდი, მეცხოვრა თავისუფალ ქვეყანაში, სადაც ადამიანს იმიტომ სცემენ პატივს, რომ ადამიანია, შემოქმედს იმიტომ, რომ შემოქმედია. მსურდა, მოქალაქეობრივი სილაღეც მქონოდა, საკუთარი აზრის თავისუფლად გამოთქმის უფლება. ისე მოხდა, რომ ყოველ ნაბიჯზე ვგრძნობდი, როგორ ქვეყანაში ვცხოვრობდი. ნუთუ არაფერი შეცვლილა?
როცა მეკითხებიან, კმაყოფილი ვარ თუ არა ბედის, რას მივაღწიე, ვპასუხობ: ბედნიერი ვარ, რადგან მაქვს კარგი ოჯახი. ის ჩემი ციხესიმაგრე და საიმედო თავშესაფარია, მყავს ოთარი – მოსიყვარულე მეუღლე და ერთგული მეგობარი, შესანიშნავი ქალიშვილი – ნანა. ჩემი შვილიშვილი ანა მალე სკოლას დაამთავრებს, არ ვიცი, რა გზას აირჩევს... ვფიქრობ, ბევრი მწვერვალის დაპყრობა შემეძლო, ჩემი შემოქმედებითი ცხოვრება სხვანაირად რომ წარმართულიყო. მეტი რომ მეთამაშა სხვადასხვა ჟანრის ფილმებში, მქონოდა როლები, რომლებზეც ვოცნებობდი.
მიუხედავად ამისა, მაინც მადლიერი ვარ ღვთისა. ხომ შეიძლებოდა ესეც არ ყოფილიყო – რაც მერგო, რაც ვითამაშე, რაც ჩემმა მაყურებელმა გულთან ახლოს მიიტანა და გაითავისა. ყველგან და ყოველთვის, სადაც უნდა ვიყო, როგორც ძალიან ახლობელს, როგორც თავისიანს, ისე მხვდებიან. ეს ყველაზე დიდი მწვერვალია, რომელიც დავიპყარი... რას მივაღწიე? ვცდილობდი, შემესრულებინა ის, რაც დედაჩემმა ჩემს ქალიშვილს ნათლობის დღეს უსურვა. და კიდევ... რწმენა, იმედი და სიყვარული არ დამიკარგავს".
თეონა კენჭიაშვილი, ჟურნალი სარკე
"ყოველი ახალი ფილმი ჩემთვის იყო ერთგვარი მოგზაურობა ცხოვრებაში – წარსულში და დღევანდელობაში, ეს იყო უბრალო თუ რთული, იღბლიანი თუ ტრაგიკული ადამიანური ბედის გაზიარება. ყველა სახე, რომელიც ეკრანზე შევქმენი, ძვირფასია ჩემთვის, რადგან თითოეული მათგანი ჩემი ცხოვრების ნაწილაკია. თუმცა ჩემი ოცნების გმირს დღემდე ვერ შევხვდი. როლები, რასაც მთავაზობენ, ხშირად არ მაკმაყოფილებს და მაინც ვთანხმდები. ვიცი, ეს კომპრომისია, მაგრამ კინოს გარეშე ცხოვრება არ შემიძლია...", – ვკითხულობთ მოგონებებში.
წელს ქართული ეკრანის მშვენებას 80 წელი შეუსრულდებოდა. მისი ქალიშვილის, ნანა კობერიძისა და შვილიშვილის, ანა მანჯგალაძის ავტორობით, მსახიობის ავტობიოგრაფიამ წიგნის ფურცლებზე გადაინაცვლა, რომელიც ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ გამოსცა. ლია ელიავას ცხოვრების საინტერესო ეპიზოდების გასახსენებლად ამ წიგნით ვისარგებლეთ.
ბავშვობა მშობლების გარეშე
"ბავშვობა სოლოლაკში გავატარე, ულამაზეს მყუდრო უბანში. მასთან არის დაკავშირებული ჩემი ყველაზე ნათელი, ყველაზე ტკბილი და ყველაზე მწარე მოგონებები. მამაჩემი, შალვა ნესტორის ძე ელიავა, განათლებით ეკონომისტი იყო. ბერლინის უნივერსიტეტი დაამთავრა, რამდენიმე ენას ფლობდა. ერთხანს გერმანიაში მუშაობდა, შემდეგ იტალიაში. საქართველოში რომ დაბრუნდა, სრულიად ახალგაზრდა იყო. აქ შეხვდა დედაჩემს, ეკატერინე კერესელიძეს. 1934 წელს მისმა ბიძაშვილმა და სეხნიამ, შალვა ელიავამ, თანამდებობაზე მიიწვია – ფინანსთა სახალხო კომისრობა დაავალეს. საქმეს კეთილსინდისიერად უძღვებოდა, მაგრამ მთავრობის სახლის მშენებლობასთან დაკავშირებით ლავრენტი ბერიასთან უთანხმოება მოსვლია. 1937 წელს დააპატიმრეს და უამრავი ბრალდება წაუყენეს. 2 თვის შემდეგ დედაც დააპატიმრეს და გადაასახლეს.
მამა რომ გადაასახლეს, მხოლოდ 3 წლის ვიყავი. ნაკლებად მახსოვს, როგორი იყო. მხოლოდ საწოლთან თავდახრილი კაცის სახე ჩამრჩა მეხსიერებაში. მონატრებულ დედას კარადაში შემორჩენილი მისი ორი კაბის სურნელით ვიხსენებდი და გულში ვმალავდი ბავშვურ ტკივილს, რომელიც ყოველდღე მახსენებდა თავს. მიუხედავად სევდისა და ტკივილისა, მუდამ განსაკუთრებულად ვიხსენებ ბავშვობას. ბებია და ბაბუა მზრდიდნენ (დედაჩემის მშობლები) და მათთან არის დაკავშირებული ყველაზე ნათელი მოგონებები.
ბებია, მარიამ ლორთქიფანიძე, ქუთაისის ქალაქის თავის ქალიშვილი იყო, ბაბუა, გიორგი კერესელიძე, მეფის არმიის პოლკოვნიკი. 5 შვილი ჰყავდათ. ერთი ვაჟი 1924 წელს დაუხვრიტეს. ერთი ქალიშვილი ძმის დარდს გადაჰყვა. დარჩათ 3 შვილი – ჩემი ბიძები და დედაჩემი. შვილის დახვრეტის მერე ბინაც წაართვეს და სარდაფში შეასახლეს. მეც მომიწია იმ სარდაფში ცხოვრება".
უცნობი დედა
"1947 წელს დედა დაბრუნდა. მან 9 წელი მოლდავეთში, პოტმის ბანაკში გაატარა. მაშინ 13 წლის ვიყავი. მეუბნებოდნენ, დედაშენი ლამაზი, ელეგანტური, სიცოცხლით სავსე ქალიაო. მოუთმენლად ველოდებოდი მასთან შეხვედრას. თან მეშინოდა, არ ვიცოდი, რა მეთქვა – ჩემს ცხოვრებაში შემოდიოდა ყველაზე ახლობელი და ამავე დროს უცხო ქალი, რომელსაც ჩემი ყოფა უნდა შეეცვალა. დედას ბაქანთან ველოდით მე და ბიძაჩემი. ვაგონიდან ორი ქალი გადმოვიდა, დაბამბული ქურთუკები ეცვათ. ორივეს სახე შეშუპებული ჰქონდა. გავშეშდი. დედაჩემი ხომ ასეთი არ იყო! პირველად მას დეიდა კატიუშა დავუძახე. ახლაც მახსოვს მისი ელდანაცემი სახე, დღემდე ვერ მიპატიებია ეს ჩემი თავისთვის. დიდი ხანი დამჭირდა, რომ დედას შევჩვეოდი.
დედას გადასახლებაში გატარებული წლების გახსენება არ უყვარდა, სახე ეცვლებოდა, ღიზიანდებოდა, ამიტომ ვცდილობდი, იმ ამბებზე არ მელაპარაკა. 67 წლისა გარდაიცვალა, მაგრამ მუდამ იმედიანი და გაუტეხელი იყო. ასეთები იყვნენ ქალები, ვინც მასავით ის ჯოჯოხეთი გამოიარა. ჩვენი ქალიშვილის, ნანას ნათლობაზე ოთარი ყველას სურვილს ფირზე იწერდა. როდესაც ჯერი დედაჩემზე მიდგა, იგი ერთხანს ჩუმად იჯდა. შემდეგ კი თქვა: "ვუსურვებ ნანას, ადამიანი ყოფილიყოს". ადამიანობა უსურვა თავის გაზრდილ შვილიშვილს, რადგან მძიმე ცხოვრებაგამოვლილმა კარგად იცოდა, რას ნიშნავს, იყო ადამიანი.
ბავშვობაში ძალიან ცელქი ვიყავი, თუმცა კითხვა მიყვარდა. კინო და თეატრი თავიდანვე მიზიდავდა. მე და ჩემი თანატოლები ქუჩაში ჩვენს კინოვარსკვლავებს დავდევდით. ნატო ვაჩნაძეს ან თამარ ციციშვილს თუ დავინახავდით, დიდი მოვლენა იყო. მახსოვს, როგორ გაგვაოგნა მე და ჩემი მეგობარი ქუჩაში ულამაზეს, სრულიად ახალგაზრდა დოდო ჭიჭინაძესთან შეხვედრამ. ფილმი "დავით გურამიშვილი" მისი მონაწილეობით უკვე ნანახი მქონდა. მსახიობობაზე ოცნება მაშინ დავიწყე, მაგრამ ჩემი არჩევანი მაინც ერთმა სასკოლო საღამომ განაპირობა, სადაც თავი "გამოვიჩინე", როგორც მსახიობმა. საღამოს, დამდგმელი რეჟისორების დაჟინებით, გადავწყვიტე, ამ გზას გავყოლოდი".
ვარსკვლავური ოჯახი
"ბავშვობაში მზრუნველობას არ მაკლებდა დედაჩემის მეგობარი ნანა სტეპანოვა. ის კინოსტუდიასთან არსებულ სამსახიობო სტუდიაში მუშაობდა, პლასტიკასა და ცეკვას ასწავლიდა. ერთ დღეს დეიდა ნინამ კურსდამთავრებულთა გამოსაშვებ საღამოზე წამიყვანა მისი დადგმული ცეკვების სანახავად. ესპანურს ლამაზი ყმაწვილი ცეკვავდა. დღესაც მახსოვს ეს ცეკვა. მეორედ ის უკვე სოხუმის თეატრის გასტროლების დროს ვნახე. "დონ სეზარ დე ბაზარში" მთავარ როლს ასრულებდა. ეს ყმაწვილი ოთარ კობერიძე იყო. მაშინ რას წარმოვიდგენდი, რომ ბედი მასთან სამუდამოდ დამაკავშირებდა...
წლების შემდეგ, მოსკოვში სწავლისას დიპლომზე რომ ვმუშაობდი, ფილმ "ბაში–აჩუკის" გადამღები ჯგუფი ჩამოვიდა. რეჟისორმა მონაწილეობა შემომთავაზა. გადაღება დროებით შეფერხდა. ამასობაში ისევ დავით რონდელმა მიმიწვია ახალ ფილმში "ჩრდილი გზაზე". ცოტა ხანში "ბაში–აჩუკის" გადაღება განახლდა. ლეო ესაკიამ ტყუპი დების, პირიმზისას და პირიმთვარისას როლები შემომთავაზა. გადაღებაზე გავიცანი ოთარ კობერიძე. სიმპათიები აქედან დაიწყო და ფილმ "მამლუქში" გაგრძელდა, სადაც ასევე ერთად ვითამაშეთ. სწორედ "მამლუქის" გადაღებების დროს დავქორწინდით. პირველი უიღბლო ქორწინების შემდეგ ოჯახის შექმნაზე აღარ ვფიქრობდი, მაგრამ ოთარმა ისე დაჟინებით და ისე ლამაზად მთხოვა ხელი, რომ უარი ვერ ვუთხარი. "მამლუქი" როცა ეკრანებზე გამოვიდა, შეგვეძინა ჩვენი საყვარელი ქალიშვილი ნანა...
მაშინ ბევრს ვმუშაობდით – ერთად და ცალ–ცალკე, ხშირად სახლის გარეთ გვიხდებოდა ყოფნა. ოთარს იღებდნენ რუსეთში, ლიტვაში, ტაჯიკეთში, იტალიაში. მეც მქონდა გადაღებები რუსეთის სხვადასხვა სტუდიებში, აზერბაიჯანში, სომხეთში. ზოგჯერ დიდი დროით გვიხდებოდა განშორება, მაგრამ ეს კარგიც იყო. ოთარი შინ არაჩვეულებრივად გალანტური, ძველებურად ყურადღებიანი ბრუნდებოდა, ისეთი, როგორიც შეუღლების პირველ ხანებში. ყოველი ახალი შეხვედრა ახალი ემოციებით გვავსებდა. სახლიდან გადახვეწილს ერთი დარდი მქონდა, რომ ჩემს პატარა შვილს ვიყავი მოწყვეტილი. მხოლოდ ის მამშვიდებდა, რომ საიმედო ხელში იყო, მას დედაჩემი ზრდიდა".
ლია ელიავა რეჟისორების თვალით
აკაკი დვალიშვილი: "1952 წლის 1 სექტემბერს თეატრალური ინსტიტუტის სამსახიობო ფაკულტეტის || კურსის აუდიტორიაში შევედი. ერთმანეთზე ლამაზი ახალგაზრდები წამოდგნენ ფეხზე. მათ შორის თვალი მომტაცა ერთმა ქალიშვილმა – ლურჯწინწკლებიანი თეთრი კაბა ეცვა, მზის ორმხრივი სხივებით განათებული, ფრესკიდან ჩამოსულ ანგელოზს ჰგავდა...
ერთხელ, არ მახსოვს, რა ნაწყვეტზე ვმუშაობდით, ლიას პარტნიორთან ჰქონდა დიალოგი, სადაც იგი კატეგორიული და უხეში უნდა ყოფილიყო. პარტნიორის მიმართ შენიშვნა არ მქონდა, ლიას ქმედებაც ლოგიკური იყო, მაგრამ უხეშობა და კატეგორიულობა აკლდა. ვცდილობდი, პედაგოგიური და რეჟისორული ზეგავლენა მომეხდინა, მაგრამ იგი თავის პოზიციას არ თმობდა. მოთმინებიდან გამოსულმა პლასტმასის საფერფლე ვესროლე. უხერხული სიჩუმე ჩამოვარდა. ლია ადგა, საფერფლე აიღო, ნამწვი აკრიფა და საფერფლე მრავლისმთქმელი ქვეტექსტით მაგიდაზე დადო. პარტნიორთან დაბრუნდა და სცენა განაგრძო. ეს ისეთი სცენური სიმართლით და დამაჯერებლობით გააკეთა, რომ რეპეტიცია უხმოდ გავაგრძელეთ. მივხვდი, რომ დავმარცხდი".
ლანა ღოღობერიძე: "ლიას პირველად ბევრი წლის წინ შევხვდი, იმ დროს, როცა "ვგიკ"–ში ვსწავლობდი და მოსკოვიდან თბილისში მატარებლით დავდიოდი. შევედი კუპეში და დამხვდა ნამდვილი საოცრება – სულ ახალგაზრდა ქალი, თითქმის გოგონა, რომელიც თითქოს შიგნიდან ანათებდა. პირველივე წუთიდან უცნაური განცდა დამეუფლა: ის არ იყო იმ კუპედან, იმ მატარებლიდან, იმ ცხოვრებიდან...
მას მერე ბევრმა წყალმა ჩაიარა ჩვენ შორის, ორ ფილმზე ვიმუშავეთ ერთად და ამ ფილმებით სხვადასხვა ქვეყნებში ვიმოგზაურეთ. ძალიან მიყვარდა მასთან მუშაობა. გადაღების მოედანზე ხშირად განმარტოვდებოდა ხოლმე, თავის თავში იკეტებოდა, ვხვდებოდი, რომ როლზე და პერსონაჟში გარდასახვაზე ფიქრობდა და არასდროს ვარღვევდი მის მყუდროებას. მუშაობდა, როგორც ნამდვილი პროფესიონალი, უკიდურესი სიზუსტით, გატაცებით და თავგანწირვით.
1987 წელს ტოკიოში, საერთაშორისო კინოფესტივალზე, ჩვენმა ფილმმა "ორმოტრიალი" პრიზი მოიპოვა საუკეთესო რეჟისურისთვის, მაგრამ უფრო საკვირველი და ამაღელვებელი ჩემთვის სხვა რამ იყო. დაჯილდოების ცერემონიალზე, რომელიც უზარმაზარ და ულამაზეს დარბაზში ჩატარდა და რომელსაც 2 000–ზე მეტი მაყურებელი ესწრებოდა, ჟიურის თავმჯდომარემ, გრეგორი პეკმა, თავის ბოლო სიტყვაში მოულოდნელად განაცხადა: "მე მინდა, უდიდესი სიხარული გამოვხატო იმის გამო, რომ ფესტივალზე ვიხილეთ ორი საოცარი მსახიობი, რომელთა თამაშმა ნამდვილად შემძრა. ესენი არიან აქამდე ჩემთვის უცნობი ქართველი აქტიორები ლია ელიავა და ლეილა აბაშიძე!". ამ გვარების ხსენებას დარბაზის ერთსულოვანი ტაში მოჰყვა. როდესაც ეს ლიას ვუამბე, მან თავისებურად გაიღიმა".
ლილი იოსელიანი: "შექსპირის "ჰამლეტის" დადგმა რომ გადავწყვიტე, ოფელიას როლზე ლია ავირჩიე. თეატრში, სადაც ამ როლზე მრავალი ოცნებობდა, ჩემმა არჩევანმა "ჯანსაღი" და არაჯანსაღი ვნებათაღელვა გამოიწვია. დაინტერესებულნი რეპეტიციების პირველივე ეტაპზე დასწრებას მთხოვდნენ. გატაცებით ვმუშაობდით და ხმებიც სასიკეთო ვრცელდებოდა. ჰამლეტი – ოთარ მეღვინეთუხუცესი, მეფე კლავდიუსი – ირაკლი უჩანეიშვილი, ოფელია – ლია ელიავა. ლიამ აქაც იმპროვიზაციის საოცარი უნარი წარმოაჩინა.
ერთ–ერთ რეპეტიციას მოულოდნელად თეატრის ხელმძღვანელობა დაესწრო, თავიანთი შეხედულების თავსმოხვევა მოინდომეს და მალე, სხვადასხვა არასასურველი "ილეთების" მოშველიებით, რეპეტიციები შეაჩერეს. შეაჩერეს სამუდამოდ. ამ მიზეზით ლიამაც და მეც თეატრი დავტოვეთ... მჯერა, ოფელიას როლში ლია დაგვანახებდა სულისა და ხორცის ჰარმონიულობის ძალას, სიკეთეს, მშვენიერებას, რომელიც მან სამუდამოდ თან გაიყოლა".
ტკივილი გულში
ლია ელიავას ბოლო ფილმი გიული ჭოხონელიძის "ანთიმოზ ივერიელი" იყო, რომელშიც მონაზვნის როლი შეასრულა. ფილმი მისი სიკვდილის მერე გამოვიდა კინოეკრანებზე. უფრო ადრე კი, 1992 წელს, მარინა წურწუმიას ფილმში "მხოლოდ სიკვდილი მოდის აუცილებლად" თენგიზ არჩვაძესთან ერთად მთავარი როლი შეასრულა. გადაღებები 1991–92 წლებში მიმდინარეობდა. ეს მსახიობისთვის უმძიმესი წლები იყო, გადასაღები მოედანი კი მისთვის ერთგვარ თავშესაფრად იქცა. სამოქალაქო ომის ამბები მძაფრად განიცადა. 1989 წლის აპრილის მოვლენებს სახლიდან ადევნებდა თვალს. 9 აპრილს კი შინ ვეღარ გაჩერდა და რუსთაველის გამზირზე ხალხს შეუერთდა.
მეუღლესთან, ოთარ კობერიძესთან ერთად საქართველოს მაშინდელი პრეზიდენტის, ზვიად გამსახურდიას მხარდამჭერთა შორის აღმოჩნდა, რის გამოც საზოგადოების დიდი ნაწილი განუდგა. ბევრმა ახლობელმა გული ატკინა. როგორც მისი ქალიშვილი ნანა კობერიძე იხსენებს, წლების შემდეგ ეს ადამიანები დანაშაულს მიხვდნენ, მივიდნენ მასთან, ურთიერთობებიც აღადგინეს. მან ყველას აპატია...
მანამდე ამ ყველაფერზე ძალიან ინერვიულა, განსაკუთრებით იმაზე, რომ სამოქალაქო ომში ქართველმა ქართველი ასე გაწირა. პირველი ინფარქტიც მაშინ დაემართა, ჯანმრთელობა შეერყა. 1998 წელს კი 64 წლის ასაკში გარდაიცვალა.
ლია ელიავა: "ყოველთვის ვოცნებობდი, მეცხოვრა თავისუფალ ქვეყანაში, სადაც ადამიანს იმიტომ სცემენ პატივს, რომ ადამიანია, შემოქმედს იმიტომ, რომ შემოქმედია. მსურდა, მოქალაქეობრივი სილაღეც მქონოდა, საკუთარი აზრის თავისუფლად გამოთქმის უფლება. ისე მოხდა, რომ ყოველ ნაბიჯზე ვგრძნობდი, როგორ ქვეყანაში ვცხოვრობდი. ნუთუ არაფერი შეცვლილა?
როცა მეკითხებიან, კმაყოფილი ვარ თუ არა ბედის, რას მივაღწიე, ვპასუხობ: ბედნიერი ვარ, რადგან მაქვს კარგი ოჯახი. ის ჩემი ციხესიმაგრე და საიმედო თავშესაფარია, მყავს ოთარი – მოსიყვარულე მეუღლე და ერთგული მეგობარი, შესანიშნავი ქალიშვილი – ნანა. ჩემი შვილიშვილი ანა მალე სკოლას დაამთავრებს, არ ვიცი, რა გზას აირჩევს... ვფიქრობ, ბევრი მწვერვალის დაპყრობა შემეძლო, ჩემი შემოქმედებითი ცხოვრება სხვანაირად რომ წარმართულიყო. მეტი რომ მეთამაშა სხვადასხვა ჟანრის ფილმებში, მქონოდა როლები, რომლებზეც ვოცნებობდი.
მიუხედავად ამისა, მაინც მადლიერი ვარ ღვთისა. ხომ შეიძლებოდა ესეც არ ყოფილიყო – რაც მერგო, რაც ვითამაშე, რაც ჩემმა მაყურებელმა გულთან ახლოს მიიტანა და გაითავისა. ყველგან და ყოველთვის, სადაც უნდა ვიყო, როგორც ძალიან ახლობელს, როგორც თავისიანს, ისე მხვდებიან. ეს ყველაზე დიდი მწვერვალია, რომელიც დავიპყარი... რას მივაღწიე? ვცდილობდი, შემესრულებინა ის, რაც დედაჩემმა ჩემს ქალიშვილს ნათლობის დღეს უსურვა. და კიდევ... რწმენა, იმედი და სიყვარული არ დამიკარგავს".
თეონა კენჭიაშვილი, ჟურნალი სარკე
