ბაგრატიონთა სისხლიანი ისტორია: ისტორიული მოვლენები, რომელსაც სკოლაში არ გვასწავლიდნენ

გასულ წელს Ambebi.ge-მ მკითხველს შესთავაზა სტატიების ციკლი, რომელშიც გიამბობდით თბილისთან დაკავშირებულ უცნობ ფაქტებზე, რომელიც სკოლაში არ ისწავლება, რამაც მკითხველის დაინტერესება და მოწონება დაიმსახურა [მეტი]. ამჯერად გადავწყვიტეთ, რომ საქართველოს ისტორიას გადავავლოთ თვალი და ყურადღება გავამახვილოთ პერსონებსა და მოვლენებზე, რომლის შესახებ სასკოლო ლიტერატურაში მწირი ინფორმაციაა. აღნიშნული სერიის ფარგლებში, პირველი დემნა ბატონიშვილის შესახებ მომზადებული სტატიაა.

დავიწყებული უფლისწული, დემნა ბატონიშვილი, დავით მეხუთის ვაჟი და და დემეტრე პირველის შვილიშვილი იყო. ისტორიული წყაროების თანახმად, დემეტრე პირველს განსაკუთრებით უყვარდა თავისი უმცროსი ვაჟი, ცნობილი, როგორც გიორგი მესამე, ხოლო უფროს ვაჟს, დავით მეხუთეს არ სწყალობდა.

დავით მეფემ, მამამისის სიცოცხლეშივე დაიწყო ტახტზე თავისი უფლებების დამტკიცება და დემეტრე პირველს აიძულა, ბერად აღკვეცილიყო, თავად კი ექვსი თვე იმეფა, სანამ გაურკვეველი მიზეზის გამო გარდაიცვალა (არსებობს მოსაზრება, რომ ის მოწამლეს). დავითს დარჩა ვაჟი, მცირეწლოვანი დემნა, რომელსაც, მეცნიერების გაკრვეული ნაწილის აზრით, კანონით მეფობა ეკუთვნოდა, თუმცა ბაბუამისი, დემეტრე პირველი სამეფო ტახტზე დაბრუნდა, რომლის სიკვდილის შემდეგ, ტახტზე გიორგი მესამე ავიდა.

არცერთი ისტორიული წყარო არ საუბრობს დემნას მამაზე, დავითზე, როგორც უარყოფით პიროვნებაზე. ჩნდება პირველი კითხვა, რატომ არ გახდა დემნა ბატონიშვილი, მართალია მცირეწლოვანი, მაგრამ მაინც კანონიერი მემკვიდრე, მეფე? ხომ შეიძლებოდა, იმ დროისთვის მიღებული პრაქტიკით ეხელმძღვანელათ და მეფის მცირეწლოვნობის ჟამს, მას რეგენტი დანიშვნოდა?

ისტორიკოსთა ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ დემნას ამ შემთხვევაში მეფობა არ ეკუთნოდა, რადგან ტახტის მემკვიდრე მეფის პირდაპირი შთამომავალია, მეფის პირდაპირი შთამომავალი იმ დროს გიორგი მესამე იყო.
გიორგი მესამეს არ ჰყავდა ძე, რაც ნიშნავს იმას, რომ არ ჰყავდა ტახტის მემკვიდრე. ამ დროისთვის, არა მხოლოდ ქართულ სახელმწიფოში, არც მის მეზობელ სახელმწიფოებშიც არ იყო ისეთი ფაქტი ცნობილი, რომ ქალი გაემეფებინათ. იმ შემთხვევაშიც, თუ გიორგი მესამეს, რეალურად ეკუთნოდა ტახტი, მემკვიდრეობის პრინციპით, არა მისი ქალიშვილი თამარი, არამედ დემნა ბატონიშვილი უნდა გამოცხადებულიყო ტახტის მემკვიდრედ.

როდესაც უკვე ნათელი გახდა, რომ გიორგი მესამე ტახტის გადაცემას დემნასთვის არ აპირებდა, უკვე სრულწლოვანი, 25 წლის დემნა ბატონიშვილი აჯანყებას ჩაუდგა სათავეში, რომელსაც ქართველ დიდებულთა დიდი ნაწილი მიემხრო, მისი სიმამრის, ამირსპასალარ ივანე ორბელის მეთაურობით. გიორგი მესამის მემატიანეც არ მალავს ამ აჯანყების მასშტაბურობას, დემნას 30 000 ჯარისკაცი ჰყავდა შეკრებილი.

აჯანყებულებს სწრაფად უნდოდათ გიორგი მესამის შეპყრობა, რაც ვერ მოახერხეს. რამდენიმე თვე ბრძოლები მიმდინარეობდა, დემნა ბატონიშვილს და ივანე ორბელს უღალატეს დიდგვაროვნებმა, ჯარის ნაწილი გიორგი მეფის მხარეს გადავიდა, რამაც მნიშვნელოვნად შეასუსტა აჯანყებულთა ძალები. სხვა გზა აღარ დარჩენოდა უფლისწულს, რომელიც ლორეს ციხეში იყო ალყაშემორტყმული, თავის დიდებულებთან შეუთანხმებლად, ციხიდან თოკით დაეშვა, ბიძასთან მივიდა, პატიება და სიცოცხლის შენარჩუნება სთხოვა. გიორგი მესამემ, მართალია, სიცოცხლე შეუნარჩუნა, მაგრამ სასტიკად მოექცა ძმისშვილს, მას თვალები დათხარა და დაასაჭურისა. ჭკუიდან შეშლილ უფლისწულს, ამის შემდეგ, დიდხანს არ უცოცხლია.

ისტორიკოსების აზრით, ამ დროინდელ მოვლენებზე ობიექტურად საუბარი რთულია, რადგან ქართული წყაროები გიორგი მესამის გავლენით არის

დაწერილი, ხოლო, სომხური წყაროები, საქართველოდან აჯანყების შემდეგ განდევნილი დიდგვაროვნების მიერ არის ნაკარნახევი.

საყოველთაოდ მიღებული აზრი არ არსებობს ამ საკითხთან დაკავშირებით, თუმცა, აქ მოყვანილი, ერთი აზრის თანახმად, დემნა ბატონიშვილს ერთხელ კი არა, ორჯერ წაართვეს გვირგვინი.

დემნა ბატონიშვილზე დღეს მეტი საუბარი იქნებოდა, რომ არა თამარ მეფის წარმატებული მეფობა, თუმცა მისი პიროვნება დღესაც საინტერესოა სხვადასხვა სფეროს მოღვაწეებისთვის. სულ ახლახან ნიკა ხომასურიძემ გადაიღო ფილმი "დავიწყებული მეფე", სადაც მთავარ როლში, სწორედ, დემნა ბატონიშვილია.
იხილეთ ფილმის მიმოხილვა, თრეილერი და ფოტოგალერეა

სტატიაში გამოყენებულია ისტორიკოსების, ნუგზარ მოლაშვილის, ვაჟა კიკნაძის და დავით მერკვილაძის მოსაზრებები.

გიორგი ხარშილაძე
AMBEBI.GE