ვინ აუნთო ''მწვანე შუქი'' ''ცისფერ მთებს''

ალბათ რთულია, იპოვო ისეთი ადამიანი, რომელსაც ''ცისფერი მთები'' რამდენჯერმე არ უნახავს და ფრაზები ზეპირად არ იცის. რეჟისორ ელდარ შენგელაიასთვის, თავის ათამდე ნამუშევარს შორის, ერთ-ერთი ძვირფასი ფილმია და ხშირად აღნიშნავს: ''არის ოთხი ფილმი, რომელშიც არაფერს შევცვლიდი და ხელს არ ვახლებდი. ესენია: ''არაჩვეულებრივი გამოფენა'', ''შერეკილები'', ''სამანიშვილის დედინაცვალი'' და ''ცისფერი მთები''...

''ცისფერი მთები'' 1983 წელს რეზო ჭეიშვილისა და ელდარ შენგელაიას სცენარის მიხედვით საბჭოთა ცენზურის პირობებში შეიქმნა. რეჟისორი თავისი ფილმების სცენარებს ყოველთვის მწერალთან ერთად წერდა. ამ მხრივ გამონაკლისია სცენარი ფილმისთვის ''მიქელა'', დავით კლდიაშვილის ამავე სახელწოდების მოთხრობის მიხედვით, რომელზეც მხოლოდ თვითონ იმუშავა. სხვა შემთხვევაში მწერალი და ის ერთად მუშაობდნენ, მაგრამ ელდარ შენგელაია სცენარის ავტორად თავს არ ასახელებს, არც ტიტრებში მიუთითებს თავის გვარს.

''ცისფერი მთები'' აბსურდული კომედიაა, სადაც გაუთავებლად მეორდება ერთი და იგივე. ამ ხერხით რეჟისორი შეეცადა გადმოეცა საბჭოთა ეპოქის ყოფა და იგავ-არაკის ენით სურდა აეხსნა, რომ უძრავი საზოგადოება დასანგრევადაა განწირული.

ახალგაზრდა მწერალი რედაქციაში მიდის და მოთხრობა მიაქვს. მისი განხილვის მოლოდინში დრო საოცრად იწელება. მოთხრობას არავინ კითხულობს, ახალგაზრდა შემოქმედი კი იმედს მაინც არ კარგავს - იმ დროშიც კი, როცა შემოდგომას ზამთარი ცვლის, ზამთარს ბუნების გამოღვიძება მოსდევს და წელიწადის ყველაზე ცხელი პერიოდიც დგება. ფანჯარა, რომლის საშუალებითაც ფილმში წელიწადის დროთა ცვლილებაა ნაჩვენები, ''ვორონცოვის'' მოედანზე ერთ-ერთი სახლის სახურავზე იყო მოწყობილი.

''ჟამთა სვლას'' თან გია ყანჩელის არაჩვეულებრივი მელოდია სდევს. ამ და სხვა კადრებს ოპერატორი ლევან პაატაშვილი იღებდა. რამდენიმე ობიექტს შორის, ფილმის ძირითადი ნაწილი, კაბინეტები და დერეფნები, მაშინდელი კინოსტუდიის დიდ პავილიონში იყო განთავსებული, ასევე ერთ-ერთი ლოკაციის ადგილი გახლდათ დადიანის ქუჩა და დაწესებულების შესასვლელად მთაწმინდის ერთ-ერთი სადარბაზო შეირჩა.

მოტობურთის მოედნად სპორტის სასახლის ტერიტორია გამოიყენეს, სადაც ახალი საცხოვრებული სახლებია. ფილმის ბოლო სცენა კი, სადაც ფილმის მთავრი გმირი მარკშეიდერს ხვდება, დიდუბის ხიდთან, სამთო ქიმიის შენობასთანაა დადგმული.

საბჭოთა კავშირში მხატვრული ფილმის გადასაღებად ერთიანი სტანდარტი არსებობდა. დაფინანსება იშვიათად იზრდებოდა და თუ ასე ხდებოდა, ე.ი. ფილმი პროპაგანდისტული იყო და სამთავრობო დაკვეთას წარმოადგენდა. სხვა შემთხვევებში, ერთი სურათი სადღაც 400 ათასი მანეთი ჯდებოდა და დაახლოებით ამდენი გაიცა ''ცისფერი მთების'' გადასაღებად.

საბჭოთა კავშირში ცენზურას ყველა ფილმი გადიოდა. ამისთვის სპეციალური ორგანო იყო შექმნილი, რომელსაც კინოკომიტეტი ერქვა. იქ განიხილავდნენ და ამტკიცებდნენ სცენარებს, ფილმისთვის საჭირო ფინანსებს გამოყოფდნენ და შემდეგ უკვე გადაღებულ ფილმს იბარებდნენ. ყველაფერი მოსკოვში წყდებოდა. სურათი დამტკიცების რამდენიმე საფეხურს გადიოდა: ჯერ სამხატვრო საბჭო იღებდა, შემდეგ კინოკომიტეტი, ხოლო ბოლოს - კომპარტიის ცეკას კულტურის განყოფილება.

კინოკომიტეტმა ფილმის ნახვის შემდეგ გადაწყვიტა, ფილმისთვის ''მწვანე შუქი'' აენთო, მაგრამ მხოლოდ ფორმალურად, 1983 წელს გადაღებული ფილმი თაროზე შემოიდო და რომ არა ერთი ფაქტი, შეიძლება, ეს დრო კიდევ გაწელილიყო. 1985 წელს საბჭოთა კავშირის ცეკას პირველი მდივანი მიხეილ გორბაჩოვი ბიჭვინთაში ისვენებდა. ერთ დღეს მან ედუარდ შევარდნაძეს დაურეკა და ქართული ფილმების მასთან ჩატანა სთხოვა.


შევარდნაძემ ბიჭვინთაში რამდენიმე ფილმი წაიღო, მათ შორის იყო ''ცისფერი მთები''. ფილმს სულ სამნი უყურებდნენ: შევარდნაძე, გორბაჩოვი და მისი მეუღლე, რაისა. ჩვენებისას გორბაჩოვს რაიმე განსაკუთრებული ემოცია არ გამოუხატავს. ერთი-ორჯერ გაეცინა კიდეც და როდესაც ფილმი დასრულდა, ცეკას პირველმა მდივანმა შევარდნაძეს უთხრა: ''ედუარდ, თუ რამე არ ვიღონეთ, ჩვენც იგივე დაგვემართება, რაც ამ დაწესებულებას მოუვიდა ბოლოს. თავზე დაგვენგრევა ქვეყანა''...

მიუხედავად ამისა, გორბაჩოვს ფილმისთვის ტაბუ არ დაუდია, მდგომარეობა სასიკეთოდ შეცვალა. მართალია, კინოკომიტეტში მაინც მიიჩნევდნენ, რომ ფილმი საბჭოთა სულისკვეთების არ იყო და რამდენიმე ფესტივალზე გასვლის უფლება არ მისცეს, თუმცა ეკრანებზე დაუშვეს.

ფილმის სიუჟეტის ნაწილი გრენლანდიის პეიზაჟის ფონზე ვითარდება და ის ნაკლებად ცნობილი მხატვრის კალამს ეკუთვნის. ბატონი ვასო, ომამდელი ტანკისტი, სინამდვილეში ვასილ კახნიაშვილი, მრავალი წლის განმავლობაში გორის სახალხო თეატრის მსახიობი გახლდათ. ფილმის მთავარი გმირი რამაზ გიორგობიანი კი ოთარ იოსელიანის აღმოჩენად მიიჩნევა და მისი კინოდებიუტი შედგა ფილმში ''გიორგობისთვე''.

სამწუხაროდ, ის გარდაცვლილია, ისევე, როგორც ბელას როლის შემსრულებელი დარეჯან სუმბათაშვილი. ''ცისფერი მთების'' შემადგენლობიდან უმეტესობა აღარაა ამქვეყნად, ბევრის ბედიც საზოგადოებამ არ იცის, რადგან მსახიობებთან ერთად, რეჟისორმა ფილმში არაპროფესიონალებიც დააკავა. საერთოდ, ელდარ შენგელაიას უყვარს, როცა თავის ფილმებში პერსონაჟებს ''ცხოვრებიდან'' არჩევს...

მარჯანიშვილის თეატრის მსახიობი სესილია თაყაიშვილი, რომელმაც ფილმში ბუღალტრის როლი შეასრულა, ფილმის პრემიერიდან მცირე ხანში გარდაიცვალა. სცენარი რომ დაიწერა, ელდარ შენგელაიამ ბუღალტრის როლში მაშინვე სესილია თაყაიშვილი წარმოიდგინა. იგი იხსენებს: ''...მასთან სცენარით რომ მივედი და ჩემი ჩანაფიქრი გავაცანი, უარი მითხრა, შენ გიჟი ხომ არ ხარ, ხვალ-ზეგ ცოცხალი აღარ ვიქნებიო. კარგი, მაშინ მე სცენარს დაგიტოვებთ, ხვალ მოვალ და თქვენ მითხარით, რომელი მსახიობი წარმოგიდგენიათ ამ როლზე-მეთქი. იმავე საღამოს ტელეფონზე ქალბატონი სესილიას ზარი გაისმა: სასწრაფოდ ჩემთან მოდიო.


ჩავჯექი მანქანაში და მივედი. ბინაში რომ შევედი, ზუსტად ისე ჩაცმული დამხვდა, როგორც შემდეგ ფილმშია. შევეხვეწე, ოღონდ დამთანხმდით და წუთებში გადაგიღებთ-მეთქი. ქალბატონი სესილია უკვე ცუდად იყო. ვაკეში ლეჩკომისიის საავადმყოფოში იწვა. ფილმისთვის განათებას ლევან პაატაშვილი აყენებდა. მიზანსცენას რომ გავაწყობდით, ქალბატონ სესილიას საავადმყოფოდან გამოვიყვანდით, უკვე გამზადებულ ადგილებში მის სცენებს ვიღებდით და უკან ვაბრუნებდით.

გადაღებები რომ დამთავრდა, კინოსახლში პრემიერის დროს სხვა მსახიობებთან ერთად სცენაზე არ ამოვიდა. მთელი ჯგუფი წარვადგინე და როცა ვთქვი, რომ ფილმში ქალბატონი სესილია თამაშობდა, ადგილიდან მუშტი მომიღერა. ფილმის ჩვენების შემდეგ მისი აზრით დავინტერესდი. მითხრა, ვერაფერი გავიგეო. იმ დროს სმენა დაქვეითებული ჰქონდა. მეორე დღეს დარბაზში ისევ მივიყვანე. მექანიკოსთან მივედი, მაქსიმალურად ავაწევინე ფილმის ხმა. მაყურებელი დაყრუვდა, მაგრამ ქალბატონი სესილია იყო ძალიან კმაყოფილი.

ბოლოს ფილარმონიის, ახლანდელი საკონცერტო დარბაზის დიდ დარბაზში გვქონდა ფილმის ჩვენება. ქალბატონი სესილია არ მოდიოდა, ძლივს დავითანხმეთ, თქვა, მოვალ, მაგრამ არაფერს ვიტყვიო. სცენაზე პატარა სკამზე დასვეს. მთელი დარბაზი ფეხზე ამდგარი უკრავდა ტაშს ქალბატონ სესილიას. მერე ვარდები მიართვეს, მანქანაში ჩასვეს, შინ წაიყვანეს და სამ დღეში გარდაიცვალა''.

სესილია თაყაიშვილმა 40-ზე მეტი სახე შექმნა ეკრანზე. ამავე რაოდენობის ფილმში აქვს ნათამაშები კაცს, რომელსაც სესილია თაყაიშვილის გმირი დასანახად ვერ იტანს: ''ეს კაცი არ გამაკაროთ, თორემ შევიშლები'', ანუ მარკშეიდერის როლის შემსრულებელ ივანე საყვარელიძეს.

ის მოღვაწეობდა მარჯანიშვილისა და თუმანიშვილის თეატრებში, მაგრამ მიუხედავად ამისა, მაინც ''გაურკვეველი'' პროფესიის ადამიანის სახის შექმნით დაამახსოვრდა საზოგადოებას. ''ცისფერ მთებში'' კომენდანტის როლზე რეჟისორმა ძველი კინოსტუდიის კომენდანტი მიიწვია, რედაქციის დირექტორი თემიკო ჩირგაძე კი პროფესიით ექიმი გახლდათ და მასთან რეჟისორს მრავალწლიანი მეგობრობა აკავშირებდა...

ელდარ შენგელაიას ''ცისფერი მთები, ანუ დაუჯერებელი ამბავი'' 2014 წელს კანის 67-ე ფესტივალის სპეციალურ სექციაში - კანის კინოკლასიკა, 1000 ფილმს შორის შეირჩა და მსოფლიოს 20 საუკეთესო ფილმს შორის მოხვდა. ქართველი რეჟისორის ფილმის გარდა, ოცეულში შესულია სხვა ცნობილი რეჟისორების: ალფრედ ჰიჩკოკის, ვიტორიო დე სიკას, ფედერიკო ფელინის, ჟან-ლიუკ გოდარის და სხვათა ნამუშევრები...

ანა კალანდაძე