შეხვედრა წარსულთან

ცხოვრება ისეთი რიტმით მიდის, რომ ადამიანებს იშვიათად გვრჩება დრო წარსულზე საფიქრალად, თუმცა არის მომენტები – შემთხვევითი თუ კანონზომიერი, როდესაც წარსულთან შეხვედრა გვიწევს, ფიქრებში კადრებივით ცოცხლდება ჩვენი საყვარელი ადამიანების ცხოვრება და ისტორია. მათი სიკეთე და მადლი ერთიათად გვახსენდება... ასეთი "შეხვედრა" ჰქონდა ჩვენს რესპონდენტს, შუახნის ქალბატონ თეას, თავის მშობლიურ მხარეში, როდესაც ზაფხულის რამდენიმე დღე სოფელში, მამაპაპისეულ კერაზე გაატარა.
თეა:
– ამ ზაფხულს მამაპაპისეულ სოფელში ვისვენებდი. დიდი ხანია იქ არ ვყოფილვარ. მას შემდეგ, რაც ბებია და პაპა გარდაიცვალნენ და კარ–მიდამოს ბიცოლაჩემი დაეპატრონა, აქ ჩამოსვლის სურვილიც გამიქრა და ხალისიც. ბიცოლა საქმის ერთგული, დაუზარელი, მაგრამ ავსიტყვა, ნათესავების და მოკეთეების მიმართ (განსაკუთრებით ქმრის მხრიდან) დაუნდობელი ქალი იყო. წინ არავის დაიყენებდა, კარგს ვერავისზე ათქმევინებდი. შარშან ზაფხულს კი გარდაიცვალა. წლისთავზე ჩამოვედი, ნათესავები აღარ მომეშვნენ და ათი დღით დამტოვეს, უკეთეს ადგილას სად დაისვენებო, მით უფრო, რომ სამსახურიდან შვებულება მქონდა.
სოფელში უცნაური დასვენება გამომივიდა, მაღალმთიან ბუნებაში ერთიანად მოვეშვი, მოვდუნდი, მაგრამ, მეორე მხრივ, სადაც წავიდოდი, რა ადგილსაც მოვინახულებდი, წარსულსა და წინაპრებზე ფიქრი არ მშორდებოდა. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო შეხვედრა წარსულთან.
– პაპათქვენი ამ სოფლის მკვიდრი იყო?
– პაპა, შაქრო, ამ სოფელში ჩასიძებული გახლდათ. მას და ბებიაჩემ მართას ახალგაზრდობაში თავდავიწყებული სიყვარული ჰქონიათ. მართას ოჯახი მთელ სოფელში განთქმული იყო კარგი სახელით, სტუმართმოყვარეობით, შეძლებითა და ქველმოქმედებით, ნებისმიერ დავრდომილს შეიფარებდნენ და პატრონობდნენ. მართა (მარიამი) მათი ერთადერთი ქალიშვილი გახლდათ, ულამაზესი და უჭკვიანესი, რომელზეც მზე და მთვარე ამოსდიოდათ. მზეთუნახავივით იზრდებოდა, სოფლის სხვა გოგოებივით არც მინდორში მუშაობას აძალებდნენ, არც ძროხას წველიდა.
ბაბუაჩემი კი ობლად გაზრდილი, ერთი ავარა ბიჭი იყო. ამ სოფელში ნათესავთან ქორწილში ჩამოვიდა, იქ მართა ნახა და გულში ჩაუვარდა. მიზნად დაისახა, რადაც უნდა დასჯდომოდა, ეს გოგო ცოლად მოეყვანა. იმდენი ქნა, რომ ყველა თაყვანისმცემელი ჩამოაშორა და ბოლოს მისი გულიც მოიგო ვაჟკაცობით, თორემ სხვა მხრივ დასაკვეხნი არაფერი ჰქონდა. სოფელში ელვის სისწრაფით გავრცელდა ხმა, სერაპიონისა და თებრონეს (მართას მშობლები) ნაფერებ ქალიშვილს ვიღაც ავარა გადამთიელი მოტაცებას უპირებსო. ეს ჭორი იყო, სინამდვილეში, როგორც ვიცი, შაქროს არც უფიქრია მართას მშობლებს თავზე გადახტომოდა და მათი ქალიშვილი უკითხავად წაეყვანა. შაქრო შეყვარებულის ოჯახსა და მთელ სანათესაოს უდიდეს პატივს სცემდა. ამ ჭორმა სერაპიონი გააგულისა და შაქროს მიმართ საშინლად უარყოფითად განაწყო. მისნაირი არაერთი ახალგაზრდა შეუკედლებია და გზაზე დაუყენებია, მაგრამ თავისი ნებიერა, თაფლივით ქალიშვილი ასეთი კაცისთვის არაფრით ემეტებოდა. შაქრომ გაბედა, სერაპიონი ვენახში ნახა და შვილის ხელი სთხოვა. სერაპიონს გულის სიღრმეში მოეწონა კიდეც ახალგაზრდა კაცის სითამამე. ამიტომ დაუყვავა და უთხრა, ჯერ ქალიშვილის გათხოვებას არ ვაპირებ და როცა ამისი დრო მოვა, თავად მართა გადაწყვეტსო. როდესაც შაქრო წავიდა, სერაპიონს ბრაზი შემოენთო, სასწრაფოდ წავიდა სახლში და ქალიშვილი მოიძია. მართა მეგობართან იყო წასული. სერაპიონმა ცოლს უბრძანა, სასწრაფოდ მოეყვანა შვილი... ერთი სიტყვით, დედ–მამამ მართა სახლში გამოკეტეს.
ასეთმა მკაცრმა აკრძალვამ ქალ–ვაჟს შორის სიყვარული უფრო გაამძაფრა. შაქროს არც დასჭირვებია შეყვარებულის მოტაცება, ქალი თავისი ფეხით დაადგა თავს, შუაღამისას ღამის პერანგით და ქოშებით გამოიპარა სახლიდან. შაქრომ მართა დაუყოვნებლივ წაიყვანა სხვა სოფელში და გადამალა.
სერაპიონი იმუქრებოდა, ჩემი შვილის გამტაცებელს არ ვაცოცხლებ, შუბლში ტყვიას დავაჭედებო, მაგრამ შვილის ასავალ–დასავალს რომ ვერ მიაგნო, ისეთ სასოწარკვეთაში ჩავარდა, რომ ოღონდაც ცოცხალი ენახა, აღარაფერს ჩიოდა. ამას ისიც დაერთო, რომ თებრონემ სიზმარი ნახა, ღვთის მოგზავნილი კაცი მოევლინა, რომელმაც უთხრა, ტყუილად დარდობთ და გმინავთ, ამით ღვთის ნებას ეწინააღმდეგებით, ეს წყვილი ბედნიერი იქნება და სამაგალითო, ღვთივკურთხეულ ოჯახს შექმნისო. მაშინ, მოგეხსენებათ, სოფლებში სიზმრების ძალიან სჯეროდათ... თავის მხრივ, მართაც დარდობდა მშობლებზე და, როგორც კი ხმა მიუვიდა, სერაპიონი დაცხრა, აღარ ბობოქრობსო, დედ–მამის ნახვა მოიწადინა. ცხადია, ბოლოს შერიგდნენ.
– შაქრო, ეს ავარა კაცი, როგორი სიძე და მეუღლე დადგა?
– უკეთესს ვერ ინატრებდი. არაჩვეულებრივი ოჯახი შექმნა, სიდედრ–სიმამრის საოჯახო ტრადიციები გააგრძელა. ცოლს თავს ევლებოდა, სითბოს და ყურადღებას არ აკლებდა. დიდი შრომისუნარიანობა, სიბრძნე და ზნეკეთილობა გამოავლინა. მართას მშობლებისთვის საფიცარი სიძე გახდა.
– რამდენი შვილი შეეძინათ?
– 4 საჯიშე ვაჟკაცი გააჩინეს და გაუზარდეს ქვეყანას. მთელი სოფელი მათ ბედს შენატროდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომმა მათ ოჯახშიც შეიტანა უბედურება. მათი უფროსი ვაჟი, გურამი, ქერჩში დაიღუპა. მომდევნო ვაჟი, გივიკო, ტყვედ ჩავარდა და მერე უგზო–უკვლოდ დაიკარგა. მადლობა ღმერთს, უმცროსი შვილები, მამაჩემი და ბიძაჩემი, მაშინ მცირეწლოვნები იყვნენ და ფრონტზე გაწვევას გადაურჩნენ, თორემ ვინ იცის, მათაც რა ბედი ელოდათ. თებრონე ბებიამ ვერ გადაიტანა შვილიშვილების ტრაგედია და მათ დარდს გადაჰყვა. იმავე წელიწადს სერაპიონიც გარდაიცვალა. სიკვდილის წინ გარდაცვლილი ცოლის და შვილიშვილების სახელს ახსენებდა თურმე, ვინ იცის, იქნებ მათ სულებსაც ხედავდა... მართა ბებო დიდხანს ვერ გამოვიდა დეპრესიიდან, არავის ეგონა, თუ გადარჩებოდა. შაქრო გულს იმაგრებდა, რომ ცოლს შეწეოდა.
– ამ შემთხვევაში იტყვიან, სიკვდილმა მათთვის მოიცალაო... მაგრამ ნებისმიერ უბედურებას ადამიანის ცხოვრებაში ნათელი დღე და სიხარული მოსდევს.
– მამაჩემმა, თემურმა, ცოლი შეირთო და მათი დაქორწინება იყო პირველი სიხარული მათ ოჯახში. დედაჩემი, ნატა, თბილისელი იყო, მამამ ის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლისას გაიცნო. სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ მამამ თბილისში დაიწყო მუშაობა და ოჯახიც აქ შექმნა. მერე გავჩნდი მე, დედისერთა და განებივრებული, ნაფოფინები ქალიშვილი, როგორც თავის დროზე მართა ბებო იყო. ფიზიკურად და ხასიათითაც მას დავემსგავსე. მახსოვს, არდადეგებზე სოფელში რომ მივდიოდით ხოლმე, უბედნიერესი ვიყავი, ბებია და პაპა თავს მევლებოდნენ. დედაჩემი მათ უდიდეს პატივს სცემდა, მოწიწებით ექცეოდა, თქვენობით ელაპარაკებოდა. ისინი კი რძლისთვის სულს არ იშურებდნენ. ქალაქში რომ ვბრუნდებოდით, ისე დაგვტვირთავდნენ ხოლმე სურსათ–სანოვაგით, მანქანაში ლამის ჩვენი ადგილი აღარც რჩებოდა. მახსოვს, მართა ბებო იტყოდა ხოლმე, მთელი ცხოვრება თუნდაც ერთი ქალიშვილის ყოლას ვნატრობდი და ღმერთმა ერთიორად ამისრულაო – მე და დედას გვგულისხმობდა.
– მერე ალბათ ბიძათქვენმაც მოიყვანა ცოლი, რომელსაც არ ემადლიერებოდით...
– ბიძაჩემმა, თენგომ, ცოლად მისივე თანასოფლელი ნუნუ შეირთო, მშრომელი, მაგრამ გაუთლელი და უვიცი ქალი (ბიცოლაჩემზე და თანაც გარდაცვლილზე ასე არ უნდა ვლაპარაკობდე, მაგრამ ვცდილობ, ობიექტურობა დავიცვა). თენგო თვალშისაცემი, წარმოსადეგი, მიმზიდველი ახალგაზრდა კაცი იყო. მექანიზაციის ფაკულტეტი დაამთავრა და სოფელში მექანიზატორად დაიწყო მუშაობა. იქ შეუჩნდა ნუნუ. თავდაპირველად ბიძაჩემი მას ყურადღებასაც არ აქცევდა, მაგრამ ნუნუმ იმდენი ქნა, რომ მისგან დაორსულდა. ფაქტობრივად, ძია თენგომ ის პასუხისმგებლობის გამო შეირთო ცოლად. ოჯახში ახალშესულმა ფეხმძიმე რძალმა საწყალი გოგოს როლის თამაში დაიწყო, ამით დედამთილ–მამამთილის მხრიდან სიბრალულის და ნდობის მოპოვებას შეეცადა. როდესაც შვილი გააჩინა, ბრჭყალები გამოაჩინა და მთელ ოჯახს მოაჯდა თავზე. საშინელი ხასიათი გამოავლინა, ენამწარე იყო, ბებიაჩემი და პაპაჩემი მას თენგოს გამო უთმენდნენ, არ უნდოდათ, მათი მიზეზით ვაჟიშვილს ოჯახი დანგრეოდა.
– ბიძათქვენი ცოლის ამგვარ ხასიათს ეგუებოდა?
– თენგო რამდენადაც ფიზიკურად ვაჟკაცური და ძლიერი იყო, ცოლის წინაშე იმდენად სუსტი, დამთმობი და უპრინციპო აღმოჩნდა. ცოლმა ის კლანჭებში მოაქცია და გასაქანს არ აძლევდა, მეობა დააკარგვინა, უხეშად რომ ვთქვა, კაცი დაადებილა. ბიძაჩემი არაფერზე რეაგირებდა, არც იმაზე, ცოლი მის მშობლებს ცილს რომ სწამებდა და ათას უგვანობას უგონებდა, არც იმაზე, ნათესავ–მეგობრებს რომ ულანძღავდა და ლაფში სვრიდა.

– ანუ თქვენი ბებია–ბაბუას ოჯახის სიმშვიდე და კეთილდღეობა თავდაყირა დადგა.
– ერთადერთი მათი იმედი ოჯახში შვილიშვილები იყვნენ (თენგოს და ნუნუს ორი შვილი ჰყავდათ). ნუნუ თავისი ბოროტი ენით დედაჩემსაც გადასწვდა. ასე რომ, დედა უკვე სოფელში ჩასვლას თავს არიდებდა, ხან რას იმიზეზებდა, ხან – რას, რომ დედამთილ–მამამთილისთვის არ ეწყენინებინა. ნუნუს შურდა სხვისი სიკეთის და წარმატებების, მით უფრო მაზლის ოჯახის. თავის ქებაში ნუ ჩამომართმევთ, მაგრამ ბავშვობიდან წარმატებული ვიყავი, სკოლა ოქროს მედალზე დავამთავრე, უნივერსიტეტი – წითელ დიპლომზე, მერე ასპირანტურაშიც ვისწავლე... ამის გამო ბიცოლაჩემი გულზე სკდებოდა. ჩემი ბიძაშვილები არცთუ კარგად სწავლობდნენ, არც სოფლის საქმე უყვარდათ და ეხერხებოდათ. ბიცოლაჩემმა ბიძაჩემს "ურიის ვალი" ააღებინა და შვილები უცხოეთში გაგზავნა შავ მუშებად, არადა სოფელში ამბობდა, სასწავლებლად გავუშვიო. ბებიამ და ბაბუამ შვილიშვილების საზღვარგარეთ გაყრა ძალიან განიცადეს. ჩემს მშობლებს მათი თბილისში წამოყვანა უნდოდათ, მაგრამ მოხუცები სოფელს და თავიანთ ნაამაგარს ვერ შეელიენ. სამწუხაროდ, ერთ წელიწადში ორივე გარდაიცვალა. სოფელში ამბობდნენ, კუდიანმა რძალმა დედამთილ–მამამთილი საიქიოს გაამგზავრაო.
– თქვენი ბიძაშვილები უცხოეთიდან როდის ჩამოვიდნენ?
– მრავალი წლის შემდეგ. იქ ოჯახებს მოეკიდნენ, ასე თუ ისე, სამუშაო ააწყვეს და აქ ჩამოსვლას ვერც ახერხებდნენ. ბიცოლაჩემმა შვილების მონატრება საფლავში თან ჩაიტანა. უფროსმა შვილმა მხოლოდ დედის დაკრძალვას მოუსწრო, უმცროსი მოგვიანებით ჩამოვიდა.
– თქვენ თავად პირადი ცხოვრება რატომ ვერ ააწყვეთ, რატომ ხართ კენტად?
– ჩემი პირადი ცხოვრება ყოვლად უინტერესოა. ამ საკითხში, შეიძლება ითქვას, ვერ ვივარგე.
– არავინ გყვარებიათ?
– მქონდა სიყვარულიც, მოწონებაც, მაგრამ მხოლოდ გულში. ალბათ ამ გრძნობას ჩემი მხრივ სითამამე დავაკელი და ამანაც განაპირობა, რომ არ განხორციელდა. ზოგიერთი მეტყვის ხოლმე, არ გაგიმართლაო. არც მასეა საქმე, ამირან გულში მღეროდაო, ხომ გაგიგონიათ, გრძნობა მდინარესავითაა, კალაპოტი და მიმართულება უნდა მისცე, ხოლო გამართლება–არგამართლებაზე მერე ილაპარაკო. სოფელში იმასაც ამბობენ, ბიცოლამ დათარსაო... ვერც მას დავაბრალებ – რომ დავეთარსე, პირველ რიგში, ხომ სწავლაში შემეშლებოდა ხელი. ასეთი ცრურწმენების არ მჯერა.
ნანა კობახიძე