რატომ ვბერდებით
2 343 ნახვა
სიბერე რთული ბიოლოგიური პროცესია. იგი ორგანიზმზე მოლეკულურ, უჯრედულ და სისტემურ დონეზე მოქმედებს, ამიტომ სიბერის მექანიზმის გაგება მხოლოდ ორგანიზმის სამივე დონეზე ცხოველქმედების გათვალისწინებითაა შესაძლებელი. დღეისთვის შემუშავებულია 300-ზე მეტი თეორია, რომლებიც სიბერის არსის ახსნას ცდილობენ. რამდენიმე მათგანი ყველაზე უკეთ ხსნის ამ ფენომენს და ჩვენც სწორედ მათ გაგაცნობთ.
გენრეგულატორული მექანიზმი
ცნობილია, რომ მემკვიდრეობითი ინფორმაცია უჯრედში, მის ბირთვში არსებულ დნმ-ს მოლეკულაშია მოთავსებული. იქვეა გენები, რომლებიც განსაზღვრავენ ადამიანის ორგანიზმის თითოეულ ნიშან-თვისებას, ამასთანავე, განაგებენ უჯრედში ცილის და ფერმენტების სინთეზს.
დროთა განმავლობაში, არახელსაყრელ გარეგან (რადიაცია, ელექტრომაგნიტური გამოსხივება, ქიმიური მუტაგენები) და შინაგან (ენდოტოქსინები, ვირუსები, ქსოვილთა არასრულად დაუჟანგავი პროდუქტები, თავისუფალი რადიკალები) არახელსაყრელ ფაქტორთა გავლენით, იცვლება ცილის ამინმჟავური შედგენილობა და დნმ-ს მოლეკულაში წერტილოვანი მუტაციები (ცვლილებები) ვითარდება. თავდაპირველად უჯრედი ამ ცვლილებებს ეგუება, რისთვისაც იგი დაცვის სისტემას (რეპარაცია-აღდგენა და ბირთვულ-ციტოპლაზმური კონტროლი) იყენებს, მაგრამ დროთა განმავლობაში მომრავლებული წერტილოვანი მუტაციები ასუსტებს უჯრედის დაცვით ძალებს და იგი არასრულფასოვანი ცილის სინთეზს იწყებს, რომლებშიც ერთი სახის საჭირო ამინმჟავა მეორე სახის ნაერთითაა შეცვლილი. ეს იწვევს უჯრედში ნივთიერებათა ცვლის მოშლას, მის მემბრანაზე აქტიურდება ცხიმების დაჟანგვა, ირღვევა ენერგეტიკული ცვლა, უჯრედის შიგნით იმატებს კალციუმის შემცველობა, რაც ცვლის უჯრედის ელექტროქიმიურ პოტენციალს და ისიც იღუპება.
ნეიროჰუმორული მექანიზმი
30 წლის შემდეგ ადამიანის ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში მცირდება უჯრედების - ნეირონების რაოდენობა. დარჩენილ ნერვულ უჯრედებში კი გროვდება ნივთიერება - ლიპოფუსცინი, იგი ნეირონის ცხოველქმედების პროდუქტია და ტოქსიკური თვისებები აქვს. ამის გამო ქვეითდება ნეირონებში იმპულსის გატარების სიჩქარე, რაც ნერვული სისტემის მთავარი სამოქმედო პროცესია, შედეგად კი ზარალდება შინაგანი ორგანოები, რადგან სარეგულაციო მექანიზმების მოშლით მათი ფუნქციები ქვეითდება. ნერვული სისტემის დაბერების თანმხლები პროცესია ნეირომედიატორების სინთეზის შემცირება. ეს ის ძირითადი ნივთიერებებია, რომლებიც ნერვული იმპულსის ერთი ნეირონიდან მეორეზე გადაცემას ახორციელებს. ასაკობრივი ცვლილებები განსაკუთრებით ჰიპოთალამუსს აზიანებს. ტვინის ეს ნაწილი ნახევარსფეროების სიღრმეში მდებარეობს და განაგებს ნერვული ცენტრების ფუნქციობას, შინაგანი ორგანოების კოორდინირებულ მუშაობას, ჰორმონთა წინამორბედების გამომუშავებას. ჰიპოთალამუსში მიმდინარე ცვლილებები ნეგატიურად აისახება ენდოკრინულ, იმუნურ, გულ-სისხლძარღვთა და კუჭ-ნაწლავის სისტემებზე, შემაერთებელ ქსოვილზე.
სიბერის ამხსნელი თეორიები
ასაკის კვალდაკვალ ორგანიზმში მიმდინარე დამანგრეველი ცვლილებების განვითარების მიზეზებს ყველაზე უკეთ უჯრედული, ფიზიოლოგიური და მოლეკულური დაბერების თეორიები ხსნიან. ისინი კონკურენტულნი არიან, თუმცა ერთმანეთს ავსებენ და სიბერის ზოგად სურათს წილობრივი რეალობით ასახავენ.
უჯრედული დაბერების თეორია
უჯრედი სამი თანამიმდევრული პროცესის შედეგად ბერდება:
1. დგება პერიოდი, როცა უჯრედების დაყოფა შეუძლებელია;
2. ქვეითდება იმ უჯრედების შრომის უნარი, რომლებმაც დაკარგეს გაყოფის უნარი (კუნთოვანი და ნერვული უჯრედები);
3. უჯრედს სხვადასხვა სახის გენეტიკური მუტაციები აბერებს.
უჯრედების დაყოფა შეზღუდულია
ადამიანის უჯრედებს განსაზღვრული რაოდენობით შეუძლიათ დაიყონ. ამ რაოდენობას ჰეიფლიკის ლიმიტი ეწოდება და სხვადასხვა ტიპის უჯრედებისთვის დაახლოებით 50-70-ს უდრის. შემდგომ ლიმიტი იწურება და უჯრედის დაყოფა შეუძლებელი ხდება. ასეთი ტიპის უჯრედებში დაკარგულია აპოპტური სიგნალებისადმი მგრძნობელობა. ეს ის სიგნალებია, რომლებიც ძველ, უვარგის უჯრედს თვითლიკვიდაციისკენ მოუწოდებს. შედეგად ძველი უჯრედები ორგანიზმში გროვდება და როდესაც მათი რაოდენობა გარკვეულ ზღვარს მიაღწევს, ქსოვილი კარგავს ჯანსაღი ფუნქციობის უნარს.
ეკა ჭავჭავაძე
გენრეგულატორული მექანიზმი
ცნობილია, რომ მემკვიდრეობითი ინფორმაცია უჯრედში, მის ბირთვში არსებულ დნმ-ს მოლეკულაშია მოთავსებული. იქვეა გენები, რომლებიც განსაზღვრავენ ადამიანის ორგანიზმის თითოეულ ნიშან-თვისებას, ამასთანავე, განაგებენ უჯრედში ცილის და ფერმენტების სინთეზს.
დროთა განმავლობაში, არახელსაყრელ გარეგან (რადიაცია, ელექტრომაგნიტური გამოსხივება, ქიმიური მუტაგენები) და შინაგან (ენდოტოქსინები, ვირუსები, ქსოვილთა არასრულად დაუჟანგავი პროდუქტები, თავისუფალი რადიკალები) არახელსაყრელ ფაქტორთა გავლენით, იცვლება ცილის ამინმჟავური შედგენილობა და დნმ-ს მოლეკულაში წერტილოვანი მუტაციები (ცვლილებები) ვითარდება. თავდაპირველად უჯრედი ამ ცვლილებებს ეგუება, რისთვისაც იგი დაცვის სისტემას (რეპარაცია-აღდგენა და ბირთვულ-ციტოპლაზმური კონტროლი) იყენებს, მაგრამ დროთა განმავლობაში მომრავლებული წერტილოვანი მუტაციები ასუსტებს უჯრედის დაცვით ძალებს და იგი არასრულფასოვანი ცილის სინთეზს იწყებს, რომლებშიც ერთი სახის საჭირო ამინმჟავა მეორე სახის ნაერთითაა შეცვლილი. ეს იწვევს უჯრედში ნივთიერებათა ცვლის მოშლას, მის მემბრანაზე აქტიურდება ცხიმების დაჟანგვა, ირღვევა ენერგეტიკული ცვლა, უჯრედის შიგნით იმატებს კალციუმის შემცველობა, რაც ცვლის უჯრედის ელექტროქიმიურ პოტენციალს და ისიც იღუპება.
ნეიროჰუმორული მექანიზმი
30 წლის შემდეგ ადამიანის ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში მცირდება უჯრედების - ნეირონების რაოდენობა. დარჩენილ ნერვულ უჯრედებში კი გროვდება ნივთიერება - ლიპოფუსცინი, იგი ნეირონის ცხოველქმედების პროდუქტია და ტოქსიკური თვისებები აქვს. ამის გამო ქვეითდება ნეირონებში იმპულსის გატარების სიჩქარე, რაც ნერვული სისტემის მთავარი სამოქმედო პროცესია, შედეგად კი ზარალდება შინაგანი ორგანოები, რადგან სარეგულაციო მექანიზმების მოშლით მათი ფუნქციები ქვეითდება. ნერვული სისტემის დაბერების თანმხლები პროცესია ნეირომედიატორების სინთეზის შემცირება. ეს ის ძირითადი ნივთიერებებია, რომლებიც ნერვული იმპულსის ერთი ნეირონიდან მეორეზე გადაცემას ახორციელებს. ასაკობრივი ცვლილებები განსაკუთრებით ჰიპოთალამუსს აზიანებს. ტვინის ეს ნაწილი ნახევარსფეროების სიღრმეში მდებარეობს და განაგებს ნერვული ცენტრების ფუნქციობას, შინაგანი ორგანოების კოორდინირებულ მუშაობას, ჰორმონთა წინამორბედების გამომუშავებას. ჰიპოთალამუსში მიმდინარე ცვლილებები ნეგატიურად აისახება ენდოკრინულ, იმუნურ, გულ-სისხლძარღვთა და კუჭ-ნაწლავის სისტემებზე, შემაერთებელ ქსოვილზე.
სიბერის ამხსნელი თეორიები
ასაკის კვალდაკვალ ორგანიზმში მიმდინარე დამანგრეველი ცვლილებების განვითარების მიზეზებს ყველაზე უკეთ უჯრედული, ფიზიოლოგიური და მოლეკულური დაბერების თეორიები ხსნიან. ისინი კონკურენტულნი არიან, თუმცა ერთმანეთს ავსებენ და სიბერის ზოგად სურათს წილობრივი რეალობით ასახავენ.
უჯრედული დაბერების თეორია
უჯრედი სამი თანამიმდევრული პროცესის შედეგად ბერდება:
1. დგება პერიოდი, როცა უჯრედების დაყოფა შეუძლებელია;
2. ქვეითდება იმ უჯრედების შრომის უნარი, რომლებმაც დაკარგეს გაყოფის უნარი (კუნთოვანი და ნერვული უჯრედები);
3. უჯრედს სხვადასხვა სახის გენეტიკური მუტაციები აბერებს.
უჯრედების დაყოფა შეზღუდულია
ადამიანის უჯრედებს განსაზღვრული რაოდენობით შეუძლიათ დაიყონ. ამ რაოდენობას ჰეიფლიკის ლიმიტი ეწოდება და სხვადასხვა ტიპის უჯრედებისთვის დაახლოებით 50-70-ს უდრის. შემდგომ ლიმიტი იწურება და უჯრედის დაყოფა შეუძლებელი ხდება. ასეთი ტიპის უჯრედებში დაკარგულია აპოპტური სიგნალებისადმი მგრძნობელობა. ეს ის სიგნალებია, რომლებიც ძველ, უვარგის უჯრედს თვითლიკვიდაციისკენ მოუწოდებს. შედეგად ძველი უჯრედები ორგანიზმში გროვდება და როდესაც მათი რაოდენობა გარკვეულ ზღვარს მიაღწევს, ქსოვილი კარგავს ჯანსაღი ფუნქციობის უნარს.
ეკა ჭავჭავაძე
