სალომე ყანჩელი - მრავალმხრივი ნიჭითა და მომხიბვლელი გარეგნობით გამორჩეული მსახიობი

საქართველოს სახალხო არტისტი სალომე ყანჩელი მსახიობების იმ თაობას ეკუთვნის, რომელმაც რუსთაველის თეატრის "ოქროს ხანა" შექმნა. მრავალმხრივი ნიჭითა და მომხიბვლელი გარეგნობით გამორჩეული მსახიობი, რომელიც კომედიურ და ტრაგიკულ როლებს ერთნაირი ბრწინვალებით ასრულებდა, მაყურებლის განსაკუთრებულ სიყვარულს იმსახურებდა... კინორეჟისორი, თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი ოთარ ლითანიშვილი დედის, სალომე ყანჩელის ცხოვრებისა და შემოქმედების საინტერესო ეპიზოდებზე გვესაუბრება.

- ბატონო ოთარ, ალბათ, ოჯახურმა გარემომ იქონია გავლენა თქვენს არჩევანზე, გამხდარიყავით კინორეჟისორი?
- რა თქმა უნდა. ბავშვობიდან სულ თეატრში ვიყავი. დედა მეხუმრებოდა ხოლმე, დაბადებამდე გაქვს ნათამაშევი როლებიო. ჩემზე ფეხმძიმობისას თითქმის ყოველდღე სცენაზე იდგა, ვიდრე შეეძლო. სოხუმში დავიბადე. იმხანად ჩვენი ოჯახი ამ ქალაქში ცხოვრობდა, დედა სოხუმის სახელმწიფო დრამატული თეატრის მსახიობი იყო, მამა - ოთარ ლითანიშვილი - არქიტექტურის სამმართველოში მუშაობდა. თეატრთან ძალზე ახლოს ვცხოვრობდით, ერთი ეზო გვყოფდა. მახსოვს, ავად ვიყავი, მაღალი სიცხე მქონდა, ამ დროს დედა თავის ერთ-ერთ საუკეთესო როლს - შირინს თამაშობდა თურქი მწერლის ნაზიმ ჰიქმეთის პიესაში "ლეგენდა სიყვარულზე". ანტრაქტის დროს, თეატრალურ კოსტიუმში, ულამაზესად მორთული მოირბენდა ხოლმე ჩემს სანახავად: ძილ-ბურანში ფერიად მეჩვენებოდა. ჩვენს ოჯახს სტუმრობდნენ ცნობილი მსახიობები, რეჟისორები, მხატვრები, იშლებოდა სუფრა და./.. იწყებოდა კამათი ხელოვნებაზე. წარმოუდგენელია ასეთმა გარემომ ადამიანზე, მის არჩევანზე არ იმოქმედოს, - გატაცებით ვკითხულობდი პიესებს. ის, რომ თეატრის რეჟისორობას კინორეჟისორობა ვამჯობინე, იმან განაპირობა, რომ იმდროინდელი თეატრი ჩაკეტილი, დაცული სივრცე იყო, ძალზე იშვიათად თუ მოიწვევდნენ გარედან მსახიობს, რეჟისორს. მოწვევით თამაშობდნენ ლეილა აბაშიძე, იპოლიტე ხვიჩია, სულ რამდენიმე ადამიანი. რეჟისორს კასტინგის ჩატარების, მსახიობთა შერჩევის უფლება არ ჰქონდა, კინო კი ამ თვალსაზრისით, უფრო თავისუფალი სივრცე იყო... ხშირად მსახიობებს არ სურთ, მათმა შვილებმა ბედი თეატრსა და კინოს დაუკავშირონ, სალომე ყანჩელს კი ამგვარი განცდა არ ჰქონია. პირიქით, ის, რომ ჩემი ქალიშვილი, ნანუკა ლითანიშვილი მსახიობია, დედაჩემის დამსახურებაა, წაიყვანდა ხოლმე თეატრში, თავის საგრიმიოროში დასვამდა სარკის წინ, ესაუბრებოდა და ეუბნებოდა: ეს გრიმები, ფუნჯები მერე სულ შენი იქნებაო.

- როგორი იყო სახელგანთქმული ქართველი მსახიობი და ულამაზესი ქალი, სალომე ყანჩელი ოჯახში, ყოველდღიურ ურთიერთობაში?
- არაერთგვაროვანი. მართლაც საოცარი მომხიბვლელობა ჰქონდა, მის გვერდით ყველა ბედნიერი იყო, იღიმოდა; ადამიანებთან ურთიერთობას ისე წარმართავდა, როგორც თვითონ უნდოდა; როლზე მუშაობისას იკვეთებოდა, რომ ძალზე დაკვირვებული ადამიანი იყო, გარშემო მყოფთა ხასიათის თავისებურებებს იჭერდა და მერე როლში შტრიხებისთვის იყენებდა. მეგობრები ეხუმრებოდნენ, შენთან ფრთხილად უნდა ვიყოთ, თორემ, შესაძლოა, რომელიმე გმირის ქცევაში თავი ამოვიცნოთო. სალომე ყანჩელი, მედეა ჩახავა, გიორგი გეგეჭკორი - გიორგი ტოვსტონოგოვის მოწაფეები იყვნენ, რომელიც მსახიობთან მუშაობის თვალსაზრისითაც, საუკეთესო რეჟისორი გახლდათ. დედა ხალისიანი იყო, შესანიშნავი იუმორის მქონე, ძალზე უყვარდა სამზარეულოში ტრიალი. ერთხელ სტუმრებს ველოდით და ისე მოხდა, რომ იმაზე მეტი მეგობარ-ახლობელი მოვიდა, ვიდრე ველოდით. სალომეს უნდოდა, სტუმრებს ახალი კერძით გამასპინძლებოდა, - უზარმაზარ ტაფაზე შეწვა ერბოკვერცხი, დადო სინზე, სპირტი მოასხა, ცეცხლი მოუკიდა, სინათლე ჩააქრო და აბრიალებული სინით შემოვარდა ოთახში.

ცხადია, ეს არავის დაავიწყდებოდა... დედა ბევრს კითხულობდა, ეცნობოდა ლიტერატურას, რომელიც პიესაში ასახული ეპოქის უკეთ შეცნობაში დაეხმარებოდა. მსახიობს ზოგჯერ ყველაფერი ისე არ გამოსდის, როგორც სურს და გაღიზიანებულია, ოჯახის წევრები ამას გაგებით ვეკიდებოდით.

- ამბობენ, რომ ხანუმას როლზე მუშაობისას, სალომე ყანჩელი ხშირად დადიოდა რეჟისორ სერგო ფარაჯანოვის დედასთან, სირანასთან, რომელიც კოლორიტული სომეხი ქალბატონი იყო.
- არა, ასე არ ყოფილა. სერგო ფარაჯანოვი ჩვენთან ხშირად მოდიოდა და დედას ულამაზესი სპარსული ფარდაგიც აჩუქა. სალომე ყანჩელი სოლოლაკში გაიზარდა და სომხურ ყოფას ისედაც კარგად იცნობდა, სომხურიც იცოდა. ერთხელ, ერევანში გასტროლისას, ბანკეტზე სომხეთის კულტურის მინისტრმა სალომეს სადღეგრძელო დალია, დედამ სომხურად უთხრა - "შნორაკალემ" - მადლობა! რაზეც განუცხადეს, ეს ლიტერატურული ენა არ არის, ჟარგონიაო.

ჩამოსვლისთანავე, აეროპორტში გვთხოვა, ჯერ დედაჩემთან, სოლოლაკში შევიაროთო. გადმოდგა აივანზე და მეზობელ სომხებს დაუძახა: რაჩიკ, არტაშ, ახლა ერევანში მითხრეს, რომ სწორია "შნორაკალუთიუნ" და არა შნორაკალემ, როგორც თქვენ ამბობთო. ასე დააბეზღა ერევნელი სომხები თბილისელ სომხებთან. ასე რომ, სომეხი ქალის საძებნელად ფარაჯანოვებთან არ წავიდოდა.

- ამბობენ, რომ სალომე ყანჩელმა ბევრი რამ დათმო სცენისთვის. მისი პირველი ქორწინება რეჟისორ გიორგი ტოვსტონოგოვთან უიღბლო აღმოჩნდა.
- გიორგი ტოვსტონოგოვი შესანიშნავი, ძალზე საინტერესო პიროვნება იყო, თუმცა გარეგნობით აპოლონი არ ყოფილა. მიუხედავად იმისა, რომ ორი შვილი ჰყავდათ, მათ ურთიერთობაში ბზარი გაჩნდა და დაშორდნენ. გაყრისას, სასამართლო პროცესზე გადაწყდა, რომ ბავშვები მამასთან დარჩებოდნენ, მეურვეობა მას დაეკისრა. ტოვსტონოგოვს იმხანად დიდხელფასიანი სამსახური და კარგი საზოგადოებრივი მდგომარეობა ჰქონდა, სალომე ყანჩელი კი ნახევარ განაკვეთზე მუშაობდა მარჯანიშვილის თეატრში. სწორედ ამ პერიოდში შესთავაზეს გიორგი ტოვსტონოგოვს ლენინგრადის (პეტერბურგის) დიდი დრამატული თეატრის მთავარი რეჟისორობა, რაზეც, ცხადია, დათანხმდა. ტოვსტონოგოვი წავიდა და ორივე ბავშვიც წაიყვანა. დაახლოებით ერთ წელიწადში კი სალომეს ცხოვრებაში გაჩნდა მამაჩემი, ოთარ ლითანიშვილი, რომელსაც ის თავდავიწყებით შეუყვარდა და იქორწინეს კიდეც.

- მამას ოჯახიდან არ შეხვდა წინააღმდეგობა იმის გამო, რომ ორშვილიანი ქალი შეირთო ცოლად?
- ბებიაჩემი წუხდა, ოთარმა შვილიანი ქალი უნდა შეირთოს ცოლადო. ერთხელაც, მამა შინ მისულა და განუცხადებია, ცოლად ერთშვილიანი კი არა, ორშვილიანი ქალი მომყავსო... ის სრულიად დამოუკიდებელი ადამიანი იყო და პირად ცხოვრებაში არავის ჩარევდა. შემდეგ ყველაფერი თავის ადგილზე დადგა. ახლა მამაჩემი დაჰქროდა ლენინგრადსა და თბილისს შორის - ჩემს ძმებს ხშირად ნახულობდა.. მამაჩემი და გიორგი ტოვსტონოგოვი დამეგობრდნენ კიდეც, მაშინ ამგვარი რამ ყველას უკვირდა. ჩემი ძმები - სანდრო და ნიკოლოზი ამბობდნენ, ორი მამა გვყავსო... ცხადია, ამ ყველაფერმა დედას ცხოვრებას დიდი დაღი დაასვა, განიცდიდა... სამწუხაროდ, სანდრო გარდაიცვალა, ნიკა კი უცხოეთშია... მათი თბილისში ჩამოსვლა ჩემთვის დღესასწაული იყო, როგორც კი შესაძლებლობა გაუჩნდებოდა, მამას ლენინგრადში ჩავყავდი. სხვათა შორის, ერთხანს სანდრო ტოვსტონოგოვი თბილისის გრიბოედოვის სახელობის რუსული სახელმწიფო თეატრის მთავარი რეჟისორიც იყო.

- რობერტ სტურუას ლეგენდარული "ხანუმას" შემდეგ გიორგი ტოვსტონოგოვმა ლენინგრადში დადგა "ხანუმა". როგორ აფასებდა დედა ამ სპექტაკლს?
- "ხანუმას" დადგმისას მან მიიწვია კომპოზიტორი გია ყანჩელი, რუსთაველის თეატრის მთავარი ქორეოგრაფი იური ზარეცკი. პრემიერა გაიმართა 1972 წლის 31 დეკემბერს. მახსოვს, თბილისიდან რამდენიმე ადამიანი დაპატიჟა, მათ შორის, დედა, როგორც ხანუმას როლის შემსრულებელი, ჩვენც მას გავყევით. "ხანუმას" ტოვსტონოგოვისეული ინტერპრეტაცია ჩვენთვის, ქართველებისთვის ცოტა უცხო, მიუღებელი აღმოჩნდა, ლენინგრადელ მაყურებელში კი დიდი აღფრთოვანება გამოიწვია. ფარდა ვერაფრით დახურეს, მიუხედავად იმისა, რომ ახალი წელი ახლოვდებოდა, ხალხი შინ წასვლას არ ჩქარობდა.

- სალომე ყანჩელი ფართო დიაპაზონის მსახიობი იყო, თვითონ რომელ როლს მიიჩნევდა საუკეთესოდ?
- რამდენიმე უყვარდა განსაკუთრებით, მათ შორის, ბერნარდა ალბა - დიდი ტრაგიზმით სავსე როლი. რა თქმა უნდა, ხანუმა, როლი სპექტაკლიდან, რომელიც დიდი მსახიობების იმპროვიზაციაზე იყო აგებული და სადაც მან ხანუმას სრულიად განსხვავებული სახე შექმნა. დედას ხანუმა უფრო ბომონდური ქალი იყო, ვიდრე უბრალო თბილისელი მაჭანკალი. უყვარდა თავისი როლი მიშა თუმანიშვილის სპექტაკლში, "ამბავი ერთი სიყვარულისა", სადაც თავის ლექტორზე შეყვარებულ გულუბრყვილო სტუდენტ გოგონას თამაშობდა, მისი პარტნიორი კი გოგი გეგეჭკორი იყო. გოგი გეგეჭკორს, ეროსი მანჯგალაძესთან ერთად, საუკეთესო პარტნიორებად მიიჩნევდა. რამაზ ჩხიკვაძეს კი სულ სთხოვდა, სცენაზე ნუ მაცინებო. ამბობდა, რომ მისთვის დიდი სკოლა იყო სოხუმის თეატრი, სადაც უამრავი სცენური სახე შექმნა. სალომე ყანჩელისთვის თეატრი ყველაფერი იყო, 6 საათზე მიდიოდა თეატრში, სცენაზე გასასვლელად მზადება კი მთელი რიტუალი იყო: რატომღაც ქათქათა საექიმო თეთრ ხალათს ჩაიცვამდა და ნელ-ნელა ემზადებოდა. მისთვის ყველა ჯილდოზე მთავარი ხალხის სიყვარული იყო, რაც არასოდეს აკლდა.

- ვინ იყო მისი საუკეთესო მეგობარი?
- მედეა ჩახავა, მთელი ცხოვრება ერთად იყვნენ. დედა არ ეწეოდა, ადრე იძინებდა და იღვიძებდა, არასოდეს იგვიანებდა; ქალბატონ მედიკოს კი სრულიად საპირისპირო დღის რეჟიმი ჰქონდა; გასტროლებისას, როცა რუსთაველის თეატრთან ერთად მთელი მსოფლიო მოიარეს, სასტუმროში სულ ერთ ნომერში იყვნენ, ისინი მთელი ცხოვრებაც ერთად იყვნენ.

ესაუბრა ნინო კვიტაშვილი