ამბავი ირანში დაკარგულ მამასთან შეხვედრისა და ქართულ-აზერბაიჯანული მეგობრობის შესახებ

ერთ საღამოს მეზობელმა მამაკაცმა ცოლი მომიგზავნა და შემომითვალა - ძალიან მაგარი ამბავი მოვისმინე და თუ სურვილი გაქვს, კარგ რესპონდენტთან დაგაკავშირებ, რადგან ეს ამბავი დასაკარგავად მენანებაო. მალხაზის გემოვნებაში ეჭვი არასოდეს შემპარვია, მაგრამ ჟურნალისტური ალღოც თუ ასე კარგად ჰქონდა განვითარებული, არ ველოდი... მოკლედ, მასთან ერთად, სოფელ გაჩიანში აზიზ ჯაფაროვს საკუთარ სახლში ვესტუმრე. მართალი აღმოჩნდა ჩემი შუამავალი - საოცარი ამბავი მოვისმინე, რომელსაც გასული საუკუნის დასაწყისში დაედო სათავე... დროდადრო, რესპონდენტიც და მსმენელებიც თვალზე მომდგარ ცრემლს ერთმანეთს ვუმალავდით... ვიდრე უშუალოდ ამბის თხრობაზე გადავიდოდე, მოკლე ექსკურსი საქართველოს "გასაბჭოების" ისტორიიდან:

1917 წლის რუსეთის ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ სახელმწიფოს სათავეში ბოლშევიკები მოვიდნენ. 1918 წელს საბჭოთა რუსეთმა საქართველოს დაპყრობა სცადა, მაგრამ - უშედეგოდ. საქართველოს "გასაბჭოების" გეგმას უშუალოდ რუსეთის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის კავკასიის ბიურო ამზადებდა, სერგო ორჯონიკიძის მეთაურობით, რაც 1921 წლის 25 თებერვალს სისრულეში მოიყვანეს კიდეც - ქვეყანაში წითელი არმია შემოვიდა და საბჭოთა წყობილება დაამყარა. კერძო საკუთრების არსებობის გამო საბჭოთა ხელისუფლების პოზიციები სოფლად სუსტი იყო, ეს კი ეწინააღმდეგებოდა ბოლშევიკების მთავარ პრინციპს - კერძო საკუთრების გაუქმებას და ყველაფრის სახელმწიფო საკუთრებად გადაქცევას. ხელისუფლების მიერ სოფლად გატარებული რეფორმები "კოლექტივიზაციის" სახელითაა ცნობილი. ამ რეფორმის მიზანს, სოფლად კერძო საკუთრების ლიკვიდაცია და კოლექტიური მეურნეობების (კოლმეურნეობების) ჩამოყალიბება წარმოადგენდა. მიწის მესაკუთრე გლეხობისთვის, ბოლშევიკების მიერ შეთავაზებული სოციალური იდეები მიუღებელი აღმოჩნდა. ხელისუფლებამ, სოფლის მეურნეობის სწრაფი აღმავლობის მოტივით, წვრილი გლეხური მეურნეობები კოლმეურნეობებში გააერთიანა - შედეგად, გლეხის მიწა და სხვა ქონება მთელი კოლექტივის საკუთრება ხდებოდა. მიღებული მოსავალიც კოლექტივის წევრებზე ნაწილდებოდა. ღარიბი გლეხობა, რომელსაც დასაკარგავი არაფერი ჰქონდა, ნებაყოფლობით გაერთიანდა კოლმეურნეობებში; საშუალო გლეხობა მერყეობდა, ხოლო მდიდარი გლეხობა (ე.წ. "კულაკები") სასტიკი წინააღმდეგი იყო თავისი ქონების კოლექტიურ საკუთრებად გადაქცევისა. საბოლოოდ, საბჭოთა ხელისუფლებამ ღარიბ გლეხობაზე დაყრდნობით, "კულაკების" წინააღმდეგობის დაძლევა მოახერხა და სოფლად კოლმეურნეობები დაამკვიდრა...

ეს ამბავიც სწორედ მაშინ დაიწყო: ვასო ლაპიაშვილი საკმაოდ მდიდარი გლეხი გახლდათ და დიდძალი ცხვარი ჰყავდა, რომელსაც დედოფლისწყაროს რაიონში (მაშინდელი წითელწყაროს რაიონი) ელდარის საძოვრებზე ამყოფებდა... კოლმეურნეობის ჩამოყალიბების შემდეგ მისი ფარა, სხვა გლეხების ცხვრებთან ერთად, მეცხვარეობის მეურნეობაში გააერთიანეს და ამგვარად შექმნილი მეურნეობის დირექტორად ვასო დანიშნეს, როგორც საქმის მცოდნე კაცი... მას მეგობრული ურთიერთობა ჰქონია თემურ ჯაფაროვთან, რომელიც მეურნეობაში მმართველად დაუნიშნავს...

აზიზ ჯაფაროვი:
- ბაბუაჩემი, თემურ ჯაფაროვი ვასოზე გაცილებით ახალგაზრდა იყო, მაგრამ ისინი მეგობრობდნენ და თანაც, ძალიან ახლო ურთიერთობა ჰქონდათ. ვასომ შესთავაზა ბაბუას თავისთან მუშაობა და გაჩიანიდან ელდარის საძოვრებზე გადაიყვანა. ეს 1931 წელს მოხდა... ვასოს ოჯახი თბილისში, სანზონაში ცხოვრობდა, თვითონ კი კახეთში იყო... 5 წლის განმავლობაში შეხმატკბილებულად მუშაობდნენ ერთად. ელდარის საძოვრები აზერბაიჯანს ესაზღვრება. აზერბაიჯანის მხრიდან მესაზღვრეები მოადგებოდნენ თურმე და ქართველებს აგინებდნენ. ერთხელ ბაბუაჩემი გავარდნილა გარეთ და მესაზღვრეებთან უჩხუბია... - შენ ხომ ქართველი არ ხარ, რა გინდა, რატომ გვეჩხუბებიო? - ჰკითხეს იქიდან. - ქართველები ჩემი ძმები არიან და მათ გინებას არ შეგარჩენთო... მერე ამ მესაზღვრეებთან დამეგობრებულა. სთავაზობდნენ, მათკენ გადასულიყო და ემუშავა, მაგრამ ბაბუამ უარი უთხრა... ბაბუას ძალიან უყვარდა ქართველები და საქართველო... 1936 წელს ვასოს უთქვამს, მალე რეპრესიები დაიწყება და ორივეს დაგვიჭერენ, თუ არ გავიქცევითო... ერთ საღამოს აიკრეს გუდა-ნაბადი და ახალციხეში წავიდნენ, რომ იქიდან თურქეთში გადასვლა მოეხერხებინათ. საღამო ხანს საზღვართან გაჩერდნენ თურმე, ღამის გასათევად... დილით ისაუზმეს და ის იყო, წასასვლელად მოემზადნენ, რომ ვასოს ბაბუაჩემი შეუჩერებია და უთქვამს: - მე ისეთ ასაკში ვარ, რომ დამიჭირონ, ციხეს ვერ გავუძლებ, თანაც, ცოლისა და 2 ქალიშვილის მეტი არავინ გამაჩნია, შენ კი ჯერ ახალგაზრდა ხარ, ბევრი შვილი გყავს, ოჯახს უნდა მიხედო, ამიტომ ჯობია, უკან დაბრუნდე: თუ დაგიჭერენ, რამდენიმე წელიწადში ციხიდან გამოხვალ და ოჯახს დაუბრუნდები, ჩემთან ერთად თუ წამოხვალ, შესაძლოა, უკან ვეღარასოდეს დაბრუნდეო... ბაბუა დასთანხმებია. ვასოს პიჯაკის გულის ჯიბეში ხელი ჩაუყვია, 2 მუჭა ოქროს ნაკეთობები ამოუღია და ბაბუასთვის მიუცია, - თუ დაგიჭერენ, დაბრუნებამდე შენი ოჯახი ამით გაიტანს თავს და მერე შენც შეეშველებიო... ერთმანეთს გამოემშვიდობნენ, გადაეხვივნენ... ვასომ თურქეთის მიწაზე ფეხი დადგა თუ არა, უკან მოიხედა, საქართველოს თვალი გადაავლო, ცრემლი მოიწმინდა, ხელი ჩაიქნია, ამოიხვნეშა და გზა გააგრძელა... ბაბუა კი უყურებდა, სანამ მისი მეგობარი თვალს მიეფარებოდა... მერე თბილისში ჩამოვიდა, ის ოქროს ნივთები ვასოს ოჯახს მიუტანა და თვითონ ისევ კახეთში, ცხვარში წავიდა...

- ვასოს ცხოვრება როგორ წარიმართა? ამის შესახებ რა იცით?
- ვასომ თურქეთში რამდენიმე ხანს დაჰყო, მაგრამ ფეხი ვერ მოიკიდა და ირანში გადავიდა. იქ კი რაღაც საქმისთვის მოუკიდია ხელი და დიდძალი ქონება დაუგროვებია - გამდიდრებულა და ოჯახიც შეუქმნია.

ხრუშჩოვის მმართველობის პერიოდში საქართველოდან ირანში სიმღერის ანსამბლი ჩავიდა. ვასო კონცერტს დაესწრო და აფიშაზე თავისი მოგვარე - თამარ ლაპიაშვილი აღმოაჩინა. კონცერტის შემდეგ მთელი ანსამბლი შინ მიიწვია. თამარისთვის უკითხავს, - დედაშენს რა ჰქვიაო? როცა სახელი გაიგო, შემდეგ სხვა სახელები ჩამოუთვლია, - ეს როგორაა, ის რას შვრებაო?.. გოგონა გაოცებულა, - თქვენ საიდან იცნობთ ჩემს ნათესავებსო? - მამაშენი სად არისო? - ვასოს უკითხავს. - მამა წლების წინ დაიკარგა, მეცხვარეობის მეურნეობაში მუშაობდა და შინ არ დაბრუნებულაო... - მე ვარ მამაშენიო, - ვასოს უთქვამს... დიდი ამბავი ამტყდარა თურმე... მამა-შვილი ტიროდა, ერთმანეთს ეხვეოდა... ანსამბლის წევრები კი გაოგნებულები უყურებდნენ ამ ყველაფერს. როდესაც თამარი თბილისში დაბრუნდა, ხრუშჩოვის სახელზე განცხადება დაუწერია - შეხვედრას ითხოვდა. შეხვდა ნიკიტას და ნებართვა მიიღო, რომ მამა ჩამოეყვანა საქართველოში... ამგვარად, სიცოცხლის ბოლო 3 წელი ვასომ აქ გაატარა, 1960-იან წლებში აქ გარდაიცვალა და თბილისშია დაკრძალული...

- საქართველოში დაბრუნების შემდეგ ბაბუათქვენთან ურთიერთობა აღადგინა?
- ვასოს ოჯახთან ურთიერთობა ბაბუას არასოდეს გაუწყვეტია. მუდმივად იყო საქმის კურსში, რა ხდებოდა თბილისში მის ოჯახში, როგორ იყო ვასოს ცოლ-შვილი, რა უჭირდათ, რა ულხინდათ და გაჭირვების დროსაც სულ გვერდით ედგა მათ. თამარისა და ვასოს შეხვედრის შესახებაც მაშინვე შეიტყო, როდესაც თამარი ირანიდან დაბრუნდა, და ვასოს ჩამოსვლის შესახებაც წინასწარ იცოდა... მათი შეხვედრაც ძალზე ამაღელვებელი ყოფილა... ბაბუა და მამაჩემი ხშირად დადიოდნენ მასთან სტუმრად... ვასოც ჩამოდიოდა გაჩიანში... ყველა გაჩიანელს მან ასწავლა ღვინის სმა: მოგეხსენებათ, ჩვენ, მუსლიმანები არაყს ვანიჭებთ უპირატესობას... სოფელში დღესაც ცხოვრობენ ადამიანები, რომლებიც ვასოს შეხვედრიან ჩვენს ოჯახში... ის კი არა, ძეხვის ჭამასაც კი ვასომ მიაჩვია აქაურები. მუსლიმანები წესის თანახმად, ღორის ხორცს არ ჭამდნენ... ახლა ყველა მიირთმევს... გაჩიანელებმა ვასოს მეტსახელად, ცახერაშვილი შეარქვეს. რომ ჩამოვიდოდა, სოფელში ხმა გავარდებოდა ხოლმე - ცახერაშვილი ჩამოვიდაო... "ცახერ" - აზერბაიჯანულად ღვინოს ნიშნავს. წლების წინ გაჩიანში სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის საწყობი იყო, სადაც ვინმე აბაშიძე მუშაობდა. ვასოს სიძე აღმოჩნდა... ჩვენთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდა, მთელი ჩვენი საგვარეულო თავისთან დაასაქმა... შემდეგ დაიკარგა და ურთიერთობა გაწყდა...

- ისე თბილად ლაპარაკობთ, რომ მხოლოდ ბაბუათქვენს კი არა, თქვენც განსაკუთრებულად გიყვართ ქართველები, როგორც ვატყობ...
- რა თქმა უნდა, ქართველები ძმები არიან. აქ დავიბადე და გავიზარდე და მათთან კარგი ურთიერთობა მაქვს... ძმის ცოლიც ქართველი მყავს და დიდი პატივისცემით ვეპყრობით... მახსოვს, ერთხელ უდაბნოში (საგარეჯოს რაიონი) ვიყავი. დიდი მანქანა მყავს, მძღოლი ვარ და სხვადასხვა ტვირთს ვეზიდები... მაშინ ნაკელით უნდა დამეტვირთა მანქანა. ის იყო, დავიწყე დატვირთვა და რამდენჯერმე მოვიქნიე ნიჩაბი, რომ მოხუცი ქართველი კაცი მოვიდა და გამომელაპარაკა: - სადაური ხარო? - მკითხა... რომ გაიგო, გაჩიანელი ვიყავი, მითხრა, - თემურ ჯაფაროვი მყავდა მეგობარი, გაჩიანიდანო... როდესაც გაიგო, რომ მისი შვილიშვილი ვიყავი, სიხარულისგან გადაირია, ნიჩაბი ხელიდან გამაგდებინა, სახლში წამიყვანა, ცხვარი დაკლა, პურმარილი გააწყო და მეზობლებსაც დაუძახა... კარგად რომ ვიქეიფეთ, წამოსვლა დავაპირე, თან მანქანა დასატვირთი იყო და საქმისთვისაც უნდა მიმეხედა... ჯერ არ უნდოდათ ჩემი გამოშვება, მაგრამ გავჯიუტდი და ჩემი გავიტანე... სასიამოვნო სიურპრიზი დამხვდა: მანქანა ბოლომდე იყო დატვირთული და მძღოლის გვერდითა სავარძელი და მის ქვეშ სივრცე კახური ღვინითა და ნობათით იყო სავსე...

P.S. ვასო ლაპიაშვილის ოჯახის მოძებნა ვცადეთ, მაგრამ სამწუხაროდ - უშედეგოდ. თუ ჩვენი რესპონდენტის მონათხრობი ვინმეს გეცნოთ და მასში საკუთარი ან თქვენი ნათესავის ოჯახის ამბავი ამოიკითხეთ, გთხოვთ, დაგვიკავშირდეთ.

მარი ჯაფარიძე
ჟურნალი ”გზა”