გორის მთავარი სალოცავის სასწაულები

"გორის პირდაპირ არს ეკლესია წმინდა გიორგისა, მაღალსა გორასა ზედა ნაშენი, სასწაულთმომქმედი თავი წმინდის გიორგის მდებარეობს ჯვარსა შინა, უწოდებენ გორიჯვარს" – წერს ქართველი მეცნიერი ვახუშტი ბატონიშვილი.
გადმოცემის თანახმად, გორიჯვრის მონასტერი, რომელიც გორს მაღლიდან გადმოსცქერის, აგებულია მე–4 საუკუნეში და მის საძირკველში წმინდა გიორგის თავის ქალა განისვენებდა. ტაძარიც წმინდა გიორგის სახელს ატარებს. არ არის ცნობილი, ვინ ააშენა, თქმულება კი თამარ მეფეს მიაწერს. როგორც ვარაუდობენ, უფრო ხანდაზმულია. ამბობენ, რომ გორიჯვრის წმინდა გიორგის ეკლესია აიგო იქ, სადაც უხსოვარ დროს წარმართული კერპი იყო აღმართული. სხვა მოსაზრებით, მე–4 საუკუნის დასაწყისში მთის წვერზე აღიმართა ჯვარი და მას შემდეგ იწოდება იგი გორიჯვრად.
გორიჯვრის ტაძრის საკურთხეველში ჯვარია აღმართული. მისი სიგრძე 188 სანტიმეტრია, სიგანე – 94. ჯვრის ცენტრალური ხატება ეძღვნება იესო ქრისტეს ჯვარცმას, ხოლო დანარჩენ ნაწილებზე გამოხატულია წმინდა გიორგის ცხოვრებისა და წამების კომპოზიციები. თითოეულს თან ახლავს მოკლე განმარტებები ასომთავრული წარწერებით. ჯვარზე კიდევ 14 კომპოზიციაა. ეს ჯვარი წმინდა ნინოს სახელს უკავშირდება. წმინდანი ქალწულის დიდი ძალისხმევით მაშინდელ საქართველოში სამი ჯვარი აღიმართა – მცხეთაში, თხოთის მთაზე და უჯარმაში. ამ ჯვრების მონარჩენი ნაჭრებიდან კი შეიქმნა გორიჯვრის ჯვარი მე–4 საუკუნის პირველ ნახევარში.
მეფე ალექსანდრე პირველმა გორიჯვრის ხის ჯვარი ვერცხლის ფირფიტებით შეამკობინა ქართველ ოსტატს. მე–20 საუკუნის დასაწყისში ჯვარი თავადი ამილახვრის კუთვნილ პატარა ეკლესიაში მოხვდა. ახლა იგი საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმშია დაცული, გორიჯვარში კი მისი ასლი დგას.
"შეგვეწიოს გორიჯვრის მადლი", – ასე ილოცებიან გორელები პირველ ან ბოლო სადღეგრძელოში. გორიჯვრობა წმინდა გიორგის დღესასწაულებზე, 6 მაისსა და 23 ნოემბერს იმართება. ამ დღეებში აქ უამრავი მომლოცველია. ხალხი ტაძარს 6 მაისის სწორებზეც სტუმრობს. ტაძარი პარასკევს, შაბათსა და კვირადღეებში იღება. სხვა დროს მონასტერს ძმები, ელდარ და ტრისტან თინიკაშვილები ყარაულობენ. ტაძრის ხელახლა აშენებაში მათ დიდი წვლილი მიუძღვით.
ელდარ თინიკაშვილი: ცუდი გზაა. სამი–ოთხი წლის წინ, 23 ნოემბერს, საქართველოს პირველი ლედი, სანდრა იყო ჩამოსული. წვიმდა. მანქანები ვერ ამოვიდნენ. დაცვამ ხელში აიყვანა და ისე ამოიყვანა ტაძრამდე. მაშინ გვითხრა, ყველაფერს გავაკეთებ, რომ ეს გზა გაკეთდესო, მაგრამ არაფერი შეცვლილა.
ტრისტან თინიკაშვილი: V–V| საუკუნეებში აშენებული თავდაცვითი ნაგებობაა, ციხესიმაგრე. მას მერე ბევრჯერ დაარბია და დაანგრია მტერმა. |–|| საუკუნეებში ტაძრად გადააკეთეს. მთელი კომპლექსი ყოფილა. 1920 წელს მიწისძვრამ დაანგრია და მიწასთან გაასწორა. თითქმის ნახევარი საუკუნე მხოლოდ ნანგრევები იყო და გასული საუკუნის 80–იან წლებში დაიწყო მისი თავიდან აშენება. ორი კედელი იყო დარჩენილი. ისიც დავშალეთ და საძირკველზე ზუსტად იგივენაირი ტაძარი ავაგეთ. ამბობენ, რომ შიგ ეკლესიაში წმინდა გიორგის თავის ქალაა დამარხული. აქ ჯვარი ქრისტიანობის შემოსვლის შემდეგ დადგეს თურმე. ის ჯვარი, რომელიც ვერცხლით იყო შემკული, ახლა მუზეუმში ინახება. აქ კი მისი ასლია, სპილენძისგან დამზადებული.
გორიჯვარში ყოფილა კიდევ ერთი ჯვარი. რომელიც საჩხერლებს მოუპარავთ. ქურდები დაიჭირეს და ის ჯვარი უკან კი აღარ წამოიღეს, იმ ადგილას ააშენეს ეკლესია და პატარა გორიჯვარი დაარქვეს. აქ ხალხი ლოცულობს, შესაწირს სწირავს. ჯანმრთელობას, ახლობლების კარგად ყოფნას ითხოვენ...
ადრე მოჰყავდათ საკლავი, მოჰქონდათ საზედაშე ღვინო, საწესო რიტუალს ასრულებდნენ. გორიჯვარს ავადმყოფთა განკურნების სასწაულმოქმედ ძალას მიაწერდნენ. ვისაც წვერზე, ეკლესიასთან არ შეეძლო ასვლა, ამ გორის ძირში მდგარ გორიჯვრის ნიშასთან ლოცულობდა. 1920 წელს მომხდარმა მიწისძვრამ მთლიანად დაანგრია გორიჯვრის ეკლესია. ამის მიუხედავად, მორწმუნეები ნანგრევებთან კიდევ დიდხანს დღესასწაულობდნენ გორიჯვრობას. ეს ტაძარი ცნობილია, როგორც დიდი მადლის და სასწაულების მომხდენი.

– თქვენ შესწრებიხართ სასწაულებს?
ტრისტანი: ერთი ხელთუბნელი გოგო ავარიაში მოყვა და დაინვალიდდა. შეთქმული მოზვერი ამოიყვანა, სოფელ გორიჯვრის შემოსასვლელში წყლის აუზი რომ არის, იქ დედიშობილა ჩავიდა ზამთარში და იბანავა. იქიდან ამოვიდა და ყავარჯნები გადაყარა.
– რა წყალია?
ტრისტანი: ჩვეულებრივი წყაროა. ვერ გეტყვით, რა რწმენა ჰქონდა და ვინ უკარნახა, ასე მოქცეულიყო, მაგრამ ეს სასწაული ჩემი თვალით მაქვს ნანახი.
ერთი კაცი ამოვიდა ტაძარში და გინება დაიწყო. უცებ წაიქცა და მოკვდა. ყველაზე დიდი სასწაული კი ის არის, რომ ტაძარი გორის რაიკომის მდივანმა, ვაჟა აბრამიშვილმა, კომუნისტების დროს აღადგინა. სადაც მოპარულ თუ რამე საეჭვო სამშენებლო მასალას ნახავდა, მაშინვე აქ აგზავნიდა. ასეთი ადამიანების სახელები ისტორიამ უნდა იცოდეს.
...
მამა კოზმა (გუჯაბიძე), გორიჯვრის წინამძღვარი: გორიჯვარი ძველად ციხე–მონასტერი ყოფილა. ტაძრის აშენებას თამარ მეფესაც უკავშირებენ, მაგრამ ვარაუდობენ, რომ აქ ეკლესია წმინდა ნინოს დროიდან არსებობდა. როგორც ცნობილია, გორიჯვარში წმინდა გიორგის თავის ქალა ინახებოდა. ვარაუდობენ, რომ შეიძლება თავის ქალის ნაწილები ტაძარში იყოს დასვენებული ან იმ ჯვარში იყოს ჩატანებული, რომელიც ახლა მუზეუმშია. ამბობენ აგრეთვე, რომ წმინდა ნაწილები ჯვრის ქვეშ იყო დაფლული. ამ ეკლესიას ძალიან დიდი ძალა აქვს. წმინდა გიორგი საქართველოში განსაკუთრებული პატივით სარგებლობს, გორიჯვრის წმინდა გიორგის ეკლესია კი განსაკუთრებული სალოცავია. განკურნების, შვილიერების სათხოვნელად დადის აქ ხალხი.
– აქ ხალხს ძირითადად საკლავი მოჰყავს. ეკლესია ასეთ შესაწირავს როგორ უყურებს?
მამა კოზმა: შეთქმული საკლავის ტრადიცია საქართველოში უძველესი დროიდან არსებობს. ეკლესია ამას არ ამართლებს, რადგან ღვთის წინაშე აღთქმის დადება დიდი პასუხისმგებლობაა. ამის არშესრულება შიშს გგვრის ადამიანს. არავინ იცის, რა შეიძლება ამას მოჰყვეს. აღთქმას ადამიანები ძირითადად განსაცდელის დროს დებენ ხოლმე. ხშირად შეუთქვამენ გორიჯვარს ოპერაციის წინ – თუ გადავრჩები, ცხვარს დაგიკლავ ან მამალს შეგწირავო. გორში ყველა მეორე ვაჟს გიორგი ჰქვია. ვისაც შვილი არ ჰყავს, ყველა გორიჯვრის წმინდა გიორგის შესთხოვს ხოლმე, შვილი მეყოლოს და გიორგის დავარქმევო. ბევრი შემთხვევა ვიცი, რომ ასეთი თხოვნის დღიდან ისახება მათი შვილი და, რა თქმა უნდა, გიორგის არქმევენ. 10 ბიჭი რომ იდგეს და გიორგი დაიძახო, 9 მაინც მოტრიალდება. გორში ამდენი ვაჟიანობა სწორედ გორიჯვრის მადლით არის.
– სასწაული რა გინახავთ და მოგისმენიათ?
მამა კოზმა: ერთი მორწმუნე ქალბატონი, რომელიც 90 წელს იყო გადაცილებული, ლოგინად იყო ჩავარდნილი. მისი ოჯახის წევრები გორიჯვარში სალოცავად ამოვიდნენ. იქ შეწირეს, ილოცეს. რომ ბრუნდებოდნენ, დაინახეს, ის ქალბატონი გორიჯვრის მთას ფეხით შესდგომოდა. ლოცვის მადლით კარგად გახდა და წამოდგა. მთელი მისი ოჯახი, შვილები და შვილიშვილები მორწმუნეები არიან.
ცუდი გზაა. სამწუხაროდ, ადამიანები ვერ ხვდებიან, რომ სადაც შეუძლიათ, მანქანით არ უნდა ავიდნენ. სასწაულია, რომ ბევრჯერ დატვირთული ავტობუსი გადავარდნილა ხევში და ყველა უვნებლად გადარჩენილა. ბევრი ფეხშიშველი ამოდის. ეს შესაწირის ერთ–ერთი სახეა. ხშირად ცხვარი, მამალი ამოჰყავთ და ტაძარს უტოვებენ. გორში გვაქვს უპოვართა სასადილო, სადაც ყოველდღიურად 300–მდე ადამიანს ვაპურებთ. ამ შესაწირითაც მათ ვეხმარებით. ბევრი გაჭირვებულიც ამოდის ტაძარში, რომ ასე გაშვებული მამალი თუ ცხვარი სახლში წაიყვანოს და ოჯახი დააპუროს, ანუ აქ იღებენ როგორც სულიერ მადლს, ასევე ხორციელ გახარებასაც. ესეც სასწაულია ჩვენს დროში.
კურიოზიც ბევრი ხდება. ერთხელ ცხვარი შეიყვანეს ტაძარში ისე, რომ ჩვენ ვერ დავინახეთ. მუხლებზე დააყენეს, ფეხი აუწიეს და პირჯვარი გადააწერინეს. ხალხი ხანდახან თვითონ იგონებს რაღაცას. ცდილობენ, რამე არ გამორჩეთ და ყველაფერი ზედმიწევნით გააკეთონ. ეს კი ხშირად კურიოზამდე მიდის.
...
ვაჟა აბრამიშვილი 1978–89 წლებში გორის რაიკომის მდივანი იყო და სწორედ მაშინ, კომუნისტურ ეპოქაში, როცა ქრისტიანული რწმენა იდევნებოდა, მან, ხელისუფლების წარმომადგენელმა, საკუთარი მდგომარეობით გარისკა და მიწასთან გასწორებული ტაძარი ხელახლა ააშენა. ბატონი ვაჟა ტაძრის შესახებ საოცარ ისტორიებს გვიამბობს, რისი მოწმეც თავად გახდა:
– გორიჯვარი საქართველოს ძველისძველი ქრისტიანული სალოცავია. მე–20 საუკუნის 70–იანი წლებისთვის მხოლოდ ნანგრევები და ქვის გროვები იყო შემორჩენილი. ჩუმად ავედი ფეხით და ვნახე, იქ რა ხდებოდა. ერთ დროს სათაყვანებელი წმინდა ადგილი შემზარავი სანახავი იყო. მიწასთან გასწორებული გალავნის პირას სასაკლაო იყო მოწყობილი. ამ ადგილას მუდმივად კონწიალობდა თოკით მიბმული ცხვრის ფეხები, საქონლის მოკვეთილი თავები. შიგნეული პირდაპირ იყრებოდა ქვემოთ, გადავსებული იყო დამპალი, აყროლებული ნარჩენებით. სიბინძურის სუნი იდგა. არადა საოცარი ტაძარია. წმინდა ნინოს ძალისხმევით დამზადებული ჯვრების მონარჩენებიდან პატარა ჯვრები გაკეთდა და ერთ–ერთი იყო გორიჯვარში. ის ჯვარი მანამდე ხის იყო და 1400 წელს მოიჭედა. ახლა მუზეუმშია.
– ექვთიმე თაყაიშვილს გადაუტანია.
– არა. ექვთიმე თაყაიშვილმა ეს ჯვარი პირველად ამილახვრების ეკლესიაში ნახა. მერე ჯვარი ისტორიულმა საზოგადოებამ შეიძინა. როცა საბჭოთა ხელისუფლება მოვიდა, ექვთიმემ ამ ჯვრის მხოლოდ ქუდი წაიღო საფრანგეთში. მაშინ განუკითხაობა იყო და, ჩემი აზრით, მენშევიკებმა სისულელეებიც ჩაიდინეს. სხვათა შორის, ივანე ჯავახიშვილი მივიდა ექვთიმესთან, როცა ამ განძს წასაღებად ამზადებდნენ და უთხრა, ნუ მიგაქვთ, ამ განძს ხელს არავინ ახლებსო, მაგრამ მაინც წაიღეს. ის განძი მთლიანად აღარ დაბრუნდა საქართველოში. აბა, საფრანგეთში საიდან იყიდეს მიწები ქართველებმა?! გორიჯვრის ჯვრის ქუდი დაბრუნდა იქიდან, თავად ჯვარი კი არ გაუტანიათ.
საქართველოს ცენტრალურ კომიტეტს მივწერე, გთხოვთ, გორიჯვრის ეკლესიის აღდგენაში დამეხმარეთ–მეთქი. იქიდან მიპასუხეს, საქართველო განთქმულია ისტორიული ძეგლებით, მაგრამ მათში არ შედის გორიჯვარი ან რა უნდა შევიდეს, ცარიელი ქვებია დარჩენილიო. მე გორელი არ გახლავართ, თბილისში გაზრდილი კაცი ვარ. გორელების სიძე ვარ, მაგრამ მაშინ ნანახმა შემძრა.
ერთ მშვენიერ დღეს სოფლის მეურნეობის საკითხებთან დაკავშირებით გორში ედუარდ შევარდნაძე და ჯუმბერ პატიაშვილი ჩამოვიდნენ. დავანახე გორიჯვრის მთა და ვუთხარი, ისტორიული ძეგლია, მაგრამ განადგურებულია, ძეგლთა დაცვის კომიტეტის ხელმძღვანელმა, ირაკლი ციციშვილმა, უარი მითხრა ამ ძეგლის აღდგენაზე–მეთქი. ჯუმბერ პატიაშვილი შემომეშველა, სირცხვილი არ არის, გორიჯვარი ერქვას და გაპარტახებული იყოსო, მაგრამ შევარდნაძემ მაინც უარი თქვა. მეორე დღეს ჩავედი ციციშვილთან და ვუთხარი, ედუარდ შევარდნაძე იყო ჩამოსული გორში და საყვედური მითხრა, გორიჯვარს რომ არ ვაშენებ–მეთქი.
– მოატყუეთ?
– კი, მოვატყუე და ვუთხარი, თუ გნებავთ, დაურეკეთ და გადაამოწმეთ–მეთქი. თან მაკანკალებდა, მართლა არ დარეკოს–მეთქი. მითხრა, როგორ არ გენდობი, მაგრამ მინიმუმის, 20 ათასი მანეთის გამოყოფა შეგვიძლიაო. ეს იყო მინიმალური თანხა, მაგრამ ვუთხარი, თქვენ ეს თანხა გამოყავით და დანარჩენს გორიჯვარი თავად დაგვეხმარება–მეთქი. პატიაშვილს კი მოვუყევი, რაც გავაკეთე. 10 წელი ვაშენებდით და გორიჯვრის მადლი მართლა გვეხმარებოდა. მოსკოვშიც მიჩივლა ვიღაცამ, რაიკომის მდივანი ეკლესიას რომ აშენებს, მღვდელი ხომ არ არისო.
ყველა ხატი, რომელიც გორიჯვარშია, ჩემი ძმის დაწერილია. საპატრიარქოს მთავარი მხატვარი და პატრიარქის დიდი მეგობარი იყო. როცა ტაძარი დავამთავრეთ, ჩემმა ძმამ მითხრა, ეს ჯერ ეკლესია არ არის, უნდა აკურთხოო. ეს ამბავი ილია ||–ს მოახსენა, მას უკითხავს ჩემზე, როდის არის დაბადებული თქვენი ძმა, იმ დღეს დავნიშნოთო. ვუთხარი, თუ გინდათ, რომ პარტიიდან გამრიცხონ, მაშინ მოიქეცით ასე–მეთქი. ამის გამო ტაძარი ჩემი დაბადების დღიდან 10 დღის შემდეგ, 22 ოქტომბერს აკურთხა პატრიარქმა. კურთხევაზე თითქმის ყველა ეპისკოპოსი ახლდა თან. მეორე დღეს ჯუმბერ პატიაშვილმა დამირეკა და საყვედური მითხრა, უჩემოდ როგორ აკურთხეო. ვუთხარი, როგორ გავბედავდი თქვენს დაპატიჟებას–მეთქი.
– თურმე თუ სადმე სამშენებლო მასალას ნახავდით, ყველაფერს გორიჯვრის ასაშენებლად აგზავნიდით.
– ჩემი ნება არ იყო?! რასაც მინდოდა, იმას გავაგზავნიდი. გორიჯვარმა ჩემს თავზე სამი დიდი სასწაული მოახდინა. როცა ეკლესიაზე ბოლო აგურებს დებდნენ, ხელოსანმა დამიძახა. პირველი აგურები თქვენ ჩააწყვეთ და ახლაც ამოდით, ბოლო აგური თქვენ დადეთო. დღის 12 საათი იყო. უცებ დიდი ღრუბელი წამოვიდა, დაიქუხა და ზუსტად გორიჯვრის თავზე მეხი გავარდა. რამ გადაგვარჩინა, ახლაც არ ვიცი. ჩემთან ერთად იყო ინჟინერ–რესტავრატორი შოთა ბაბიაშვილი. თავზე თმა გაცვენილი ჰქონდა და რომ შევხედე, ის რამდენიმე ღერი ყალყზე ედგა, სიცილი ამივარდა. მან მითხრა, ნეტავ თქვენი თავი დაგანახათო. მეც იმავე მდგომარეობაში ვიყავი. ასე იცის თურმე მეხმა.
მეორე სასწაული გორიჯვრის კურთხევის დღეს მოხდა. ჩემმა ძმამ დამირეკა, უწმინდესი წამოვიდა გორიჯვრის საკურთხებლადო. ჩემს კაბინეტში ვიჯექი და უცებ თეთრი მტრედი შემოფრინდა. ჩემ წინ დაჯდა და საოცრად აღუღუნდა. ისეთი შეგრძნება დამეუფლა, თითქოს მელაპარაკებოდა. ვიფიქრე, რომ ამას არავინ დამიჯერებდა და თანამშრომელს დავურეკე, ჩუმად შემოდი–მეთქი. გადაირია ის კაციც. იღუღუნა მტრედმა ხუთიოდე წუთი და გაფრინდა.
პატრიარქი რომ ჩამოვიდა, საოცრება ხდებოდა. ამდენი მტრედი ერთად არასოდეს მინახავს. მთელი გორის ცაზე მტრედები დაფრინავდნენ და ილია ||–ს თითქოს მიაცილ–მოაცილებდნენ. სამანქანო ტრასაზე მტრედების ამხელა გუნდი არსად არასოდეს არავის უნახავს.
– რას გრძნობთ, როცა თქვენი გარჯის შედეგს ხედავთ?
– საოცარი შეგრძნებაა. გორიჯვრობის დღესასწაულს ისე ველოდები ხოლმე, თითქოს სადღაც სახლი მაქვს მიტოვებული და უნდა ვნახო. ძველი ეკლესია ქართული აგურით იყო აშენებული. დღე და ღამე ქართულ აგურს ვეძებდი, რომ იმით ამეშენებინა. სადაც გავიგებდი, რომ ეს აგური ჰქონდათ, მე ხომ არ მივიდოდი, სხვას ვაგზავნიდი. გავიგე, რომ მოჭიდავე შოთა ჩოჩიშვილმა სახლი იყიდა. ის სახლი ამ აგურით ყოფილა აშენებული. დაუნგრევია და თურმე იმავე აგურით ახალი უნდა აეშენებინა. ვუთხარი, ეგ აგური დამითმე, გორიჯვარზე გააგზავნე და ახალ ბლოკებს მოგცემ–მეთქი. სიამოვნებით დამთანხმდა.
– წმინდა გიორგის თავის ქალის არსებობის შესახებ რა იცით?
– წმინდა გიორგი რომ მიიცვალა, მორწმუნეებმა მისი წმინდა ნაწილები დიდ ეკლესიებს დაურიგეს. როგორც ჩანს, ერთი ნაწილი გორიჯვარში მოხვდა და ამის შესახებ ვახუშტიც წერს. ქრისტიანობამდე აქ მთვარის სალოცავი ყოფილა. ახლაც არის შემორჩენილი მამლის შეწირვის ტრადიცია. მამალი მთვარის ფრინველად ითვლება, რადგან ღამით იცის ყივილი და ეს მთვარისადმი მიმართულ ვედრებად მოიაზრებოდა. ვახუშტი წერს, თავი წმინდისა გიორგისა ჯვარსა შინაა დასვენებულიო. ვარაუდობენ, რომ იმ ჯვარში, რომელიც ახლა მუზეუმში ინახება, თავის ქალის ნაწილია დასვენებული. ახლა ტაძარში იმ ჯვრის ზუსტი ასლია. ჩემმა ბიძაშვილმა გურამ აბრამიშვილმა დაამზადებინა. იგი მუზეუმში საქართველოს განძის განყოფილების გამგე იყო. მან მითხრა, კარგი იქნება, იმ ჯვრის ასლი დაამზადებინო, მაგრამ გამოტანის უფლებას არ მოგცემენო. როგორც ვიცი, მერე ერთ ებრაელს დაამზადებინა ჩუმად. ჯვარი ასევე ჩუმად ავიტანე ტაძარში და დავდგი. ახლა კი მუდმივად ვგრძნობ გორიჯვრის მეოხებასა და ძალას.
რუსუდან ადვაძე