მორის ფოცხიშვილის ყველა ლექსი ერთ ქალს ეძღვნება

შორეულ 1958 წელს გაგრის ულამაზეს სანაპიროზე თბილისელმა ქალ–ვაჟმა ერთმანეთი შემთხვევით გაიცნეს. გოგონამ, რომელსაც უცხო სახელი როზიტა ერქვა, მაშინ არ იცოდა, რომ ბიჭი ახალგაზრდა ნიჭიერი პოეტი იყო. მით უმეტეს, ფიქრადაც არ გაუვლია, რომ ისინი ერთად, ერთ ჭერქვეშ მთელ ცხოვრებას გაატარებდნენ. არადა სწორედ ასე მოხდა. მორის ფოცხიშვილს, ასე ერქვა იმ ბიჭს, გოგონა მაშინვე ჩაუვარდა გულში, თუმცა ეს მოგვიანებით თბილისში გაუმხილა.
...
პოეტ მორის ფოცხიშვილის გარდაცვალებიდან წელს 20 წელი შესრულდა. 63 წელი იცხოვრა ამქვეყნად და ისეთი კვალი დატოვა პოეზიაში, ქვეყანაში, ოჯახში, რომელსაც დრო ვერ შლის.
მისი ცხოვრების ერთადერთი ქალი, როზიტა ფოცხიშვილი, "სარკესთან" პოეტის ცხოვრებას იხსენებს.
ზღვაზე ნაპოვნი სიყვარული
– მორისის მამა არქიტექტორი იყო, დედა – ეკონომისტი. მშობლები ერთმანეთს ადრე დასცილდნენ. ჰყავდა უფროსი ძმა – ჰენრიხი. მორისმა ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი დაამთავრა. ლექსების წერა ადრევე დაიწყო. მისმა ახალგაზრდობამ მძიმე წლებში გაიარა. მათი ოჯახი ახალ სახლს იშენებდა, თუმცა ეს კარგახანს ვერ მოხერხდა. ძველი სახლი უკვე დანგრეული იყო და უსახლკაროდ დარჩნენ. რამდენიმე ხანი ნათესავებთან ცხოვრობდნენ.
მუშაობა პირველად გამომცემლობაში "ლიტერატურა და ხელოვნება" დაიწყო. შემდეგ ჰქონდა პერიოდები, როცა მუშაობდა და იყო დრო, როცა არ მუშაობდა. იყო ჟურნალ "ცისკრის" რედაქტორი, გამომცემლობა "ნაკადულის" დირექტორი. ბოლოს კი "წიგნის პალატის" დირექტორად მუშაობდა.
ერთმანეთი 1958 წელს ქალაქ გაგრაში გავიცანით. სამედიცინო სასწავლებელში ვსწავლობდი, საიდანაც საწარმოო პრაქტიკაზე გაგრის საავადმყოფოში გამაგზავნეს. მე და მორისს აფხაზეთი ძალიან გვიყვარდა, რადგან ჩვენი ბედი ერთმანეთს სწორედ ამ კუთხეში გადაეჯაჭვა.
გაგრაში 3 თვის განმავლობაში ვიყავი ჩემს კურსელებთან ერთად. იმდენად მივეჩვიეთ და კარგად გავიცანით იქაურობა, რომ ზღვაზე პატარა კენჭი რომ ეგდო, იმასაც ვცნობდით.
ჩვენი შეხვედრა შემთხვევით მოხდა, ჩემი პრაქტიკა რომ მთავრდებოდა, იმ დღეებში. ერთხელაც ზღვის სანაპიროზე "თეთრი" ადამიანები შევნიშნე. მივხვდი, რომ ისინი ახალი ჩამოსულები იყვნენ, ჯერ რუჯი არ ჰქონდათ. მორისი დედასთან, ძმასთან, დეიდაშვილთან ერთად ისვენებდა. მისი მთელი ოჯახი გავიცანი, მორისს კი უფრო მეტად დავუახლოვდი.
მაშინ სიყვარული არ გაუმხელია. ისე მოხდა, რომ გაგრიდან ერთდოულად წამოვედით. მე, ჩემმა კურსელებმა და მორისის ოჯახმა მატარებლით ერთად ვიმგზავრეთ. ახალი ჩამოსულები ვიყავით, როდესაც მე და ჩემი ორი მეგობარი ლექციებიდან ვბრუნდებოდით, მაჩაბლის ქუჩაზე ჩავიარეთ. მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდი, რომ მორისი ამ ქუჩაზე, მწერალთა კავშირის მოპირდაპირე მხარეს ცხოვრობდა. უცებ დავინახე, რომ იქ იდგა. მასთან ერთად იყვნენ – გოგლა ლეონიძე, კონსტანტინე გამსახურდია, დემნა შენგელაია, შალვა აფხაიძე და სხვა ცნობილი მწერლები. რომ დაგვინახა, მორისი ქუჩის მეორე მხარეს გადმოვიდა. ჩემი ნახვა გაუხარდა, მითხრა, ჩემთან წამოდი, დედაჩემს ენატრებიო.
თბილისში მორისს კიდევ უფრო დავუახლოვდი, თუმცა მარტო არასდროს ვხვდებოდი, ყოველთვის მეგობრების წრეში ვიყავით. ხან თეატრში მივდიოდით, ხანაც – კინოში. თავიდან ვერ ვატყობდი, რომ მოვწონდი, რადგან ყველა ჩვენგანთან ახლოს იყო და ყველას თბილად გვექცეოდა.
იმ პერიოდში მისი ლექსების კრებული გამოვიდა. ეს წიგნი ყველა ჩემმა კურსელმა შეიძინა და დიდი პოპულარობით სარგებლობდა. ერთმა ჩემმა მეგობარმა კი დედაჩემს უთხრა, ლეილა დეიდა, აი, ეს ბიჭი ეპრანჭება თქვენს ქალიშვილსო. დედამ სათვალე გაიკეთა, კრებული გადაშალა და ფოტოს დახედა – წინა გვერდზე ავტორის ფოტო იყო. მაშინ აუცილებელი იყო, რომ ასეთ ფოტოზე ავტორს ოფიციალურად სცმოდა. მორისი კოსტიუმსა და ჰალსტუხში რომ დაინახა, დედაჩემმა გაკვირვებით მკითხა, დედა, ეს რაიკომის მდივანი ვინ არისო.
ქორწილი პოეტებისა და მწერლების გარემოცვაში
– გაცნობიდან 6 თვეში დავქორწინდით. მორისი 28 წლის იყო, მე – 23–ის. ჩვენი ქორწილის თამადა გიორგი ლეონიძე იყო, სტუმრებს შორის კი იმ დროისთვის ყველა ცნობილი მწერალი და პოეტი გახლდათ. სამწუხაროა, რომ მაშინ ვიდეოგადაღება არ არსებობდა და ჩვენი ქორწილი არ გვაქვს ფირზე აღბეჭდილი. კარგი იქნებოდა, რომ მომავალ თაობებსაც ენახათ, მაშინდელი მწერლები და პოეტები როგორ ატარებდნენ დროს სუფრასთან. მინდა გითხრათ, რომ ეს ქორწილი იმდენად არ იყო, რამდენადაც ერთი ლამაზი ლიტერატურული საღამო.
34 წელი
– 34 წელი გავატარეთ ერთად. სხვათა შორის, თანაცხოვრების წლები არასდროს დამითვლია. ჩვენი ცხოვრება იმდენად საინტერესო იყო და წლები ისე მიდიოდა, დასათვლელად არ გვეცალა. ორივე ვმუშაობდით, ჩვენი საყვარელი საქმით ვიყავით დაკავებული. ოჯახში ყოველთვის ბევრი საქმე მქონდა – შვილების მოვლა, სტუმრების მიღება და ა.შ. ჩვენს სახლში მუდმივად იშლებოდა სუფრები. მოდიოდნენ მწერლები, საზოგადოებისთვის ცნობილი ადამიანები, უცხოელი სტუმრები, შემდეგ უკვე – ჩვენი ქალიშვილების მეგობრები. ასე საინტერესოდ და ლამაზად გადიოდა წლები.
ხშირად გვიწევდა სამოგზაუროდ წასვლა. იმდროინდელი საბჭოთა კავშირის ყველა ქვეყანაში ვიყავით....
ამ 34 წელმა დიდი სისწრაფით გაიარა. არ გეგონოთ, რომ მხოლოდ კარგი ხდებოდა, ბევრი სირთულეც იყო. უდიდეს შრომაში, სიყვარულსა და სითბოში გავიდა წლები.
გოგოების მამა
– პირველ შვილს რომ ველოდებოდით, თამრიკოს, მორისი დარწმუნებული იყო, ბიჭი იქნებოდა. სხვებიც ეუბნებოდნენ, ნამდვილად ბიჭი გაგიჩნდებაო. როდესაც გაიგო, რომ ქალიშვილი შეეძინა, თურმე არ ესიამოვნა. ბიჭის დიდი მოლოდინი ჰქონდა და ამიტომ. იქვე მდგარა გოგლა ლეონიძე და იმას გაუმხნევებია, ყველა ვაჟკაცს გოგოები ჰყავსო (თავად გოგლაც ქალიშვილების მამა იყო). ეს იყო წუთიერად, თორემ მერე ძალიან უხაროდა, რომ გოგონას მამა გახდა. ასეთივე სიხარული ჰქონდა მეორე ქალიშვილის, ბასას დაბადების შემდეგ.
მამა და შვილები ერთმანეთთან ძალიან ახლოს იყვნენ. ხშირად მსჯელობდნენ აქტუალურ თემებზე, რაც კინოს, მხატვრობას ანდა პოეზიას ეხებოდა.
მორისი იყო ძალიან მშვიდი, წყნარი, ლმობიერი ადამიანი. განსაკუთრებით რბილ ხასიათს შვილების მიმართ ამჟღავნებდა. მათ ყველაფერს პატიობდა, მათ ცხოვრებაში არ ერეოდა. ერთადერთი, რასაც სულ სთხოვდა, ეს იყო, რომ წიგნები ეკითხათ. უამრავი წიგნი მოჰქონდა სახლში. სამსახურიდან დაბრუნებულს ჩანთაში ყოველთვის ედო ახალი წიგნი. ეს იყო ყველაზე დიდი საჩუქარი შვილებისთვის. უნდოდა, რომ ისინი ყოველ მხრივ განათლებულები ყოფილიყვნენ. სიმკაცრეს მხოლოდ მაშინ ავლენდა, თუკი საუბრის დროს ბასას და თამრიკოს შეატყობდა, რომ რაღაც საკითხი არ იცოდნენ. ეტყოდა ხოლმე, სირცხვილია, ეს როგორ არ იცითო. სკოლაში სიარულისა და მეცადინეობის მხრივ ლმობიერი იყო, მაგრამ კლასგარეშე ლიტერატურის კითხვისკენ სულ უბიძგებდა. რუსეთში, პუშკინის სახელობის მუზეუმში, თუკი რაიმე მნიშვნელოვანი გამოფენა იმართებოდა, მაგალითად, რომელიმე იმპრესიონისტი მხატვრის, აუცილებლად იყიდდა ბილეთებს. გოგოებს ეტყოდა, ბილეთები აგიღეთ, სასტუმროც დაგიჯავშნეთ და წადით გამოფენაზეო.
ჩემს გოგოებს დილით ადგომა ძალიან ეზარებოდათ, განსაკუთრებით – ბასას. ყოველი დილა იწყებოდა ჩემი სიტყვებით: "ბასა, ადექი! ბასა, გაგვიანდება!" ამ დროს ჩემი მეუღლე უკვე გაღვიძებული იყო და მუშაობდა. გამოვიდოდა და მეტყოდა: "როზიტა, გაიხედე, რა კარგი ამინდია, ჩიტები ჭიკჭიკებენ. რას ჩააცივდი ამ ბავშვს?"... ვპასუხობდი, შენ თუ გიყურე, ჩვენი შვილები სკოლას საერთოდ ვერ დაამთავრებენ–მეთქი. არ მახსოვს, რომ ბასასთვის და თამრიკოსთვის დაეყვიროს ან შენიშვნა მიეცეს, არც პატარობაში და არც დიდობაში. მორისი შვილებისთვის იდეალური მამა იყო.
საზღვარგარეთ ხშირად დადიოდა და უამრავი საჩუქარი ჩამოჰქონდა. ბასა ჟურნალში თუ რამეს ნახავდა, მამას დაავალებდა, ასეთი რაღაც ჩამომიტანეო. მორისის მეგობრებიც, რომლებიც საზღვარგარეთ ცხოვრობდნენ, ჩემს შვილებს სხვადასხვა საჩუქრებს უგზავნიდნენ. უცხოეთიდან ისე არ დაბრუნდებოდა, ჩემთვის რაღაც საჩუქარი არ ჩამოეტანა. სუვენირების ყიდვა ძალიან უყვარდა, უმეტესობას შემდგომში სხვებს ჩუქნიდა. გერმანიაში რომ წავიდოდა, იქიდან ბასასთვის მინიკაბები და ჯინსები ჩამოჰქონდა. მაშინ საქართველოში ასეთი სამოსი ძალიან იშვიათი იყო. ბასას კი ექსტრავაგანტურად ჩაცმა უყვარდა. მე ძალიან ვღელავდი ამაზე, მორისი კი – პირიქით, ასეთი ტანსაცმლით ამარაგებდა.
თამრიკოს და ბასას მამის მიმართ დიდი რიდი და პატივისცემა ჰქონდათ. შვილებს არასდროს შეეკითხებოდა, სად მიდიხართ ან სად იყავითო. მათ მიმართ დიდი ნდობა ჰქონდა. რაც უნდა გვიან შემოეღოთ სახლის კარი, არ გაუბრაზდებოდა. მხოლოდ იმით ინტერესდებოდა, კინოში ან თეატრში ხომ არ იყვნენ.
მორისი არც მე და არც ბავშვებს შენიშვნას არ გვაძლევდა, თუმცა იმ ართქმასა და არმითითებაში უკვე იგულისხმებოდა მისი აზრი. ყველაფერს კარგად ხედავდა და გრძნობდა. შვილების პირადი ცხოვრება მისთვის ძალიან დელიკატური საკითხი იყო. ზოგმა მშობელმა იცის, შვილს ჩააცივდება, როდის უნდა დაოჯახდე, რა ხდება შენს პირად ცხოვრებაში და ა.შ. მორისს კი ეს საკითხი წინ არასდროს წამოუწევია.
სხვათა შორის, ჩემმა ქმარმა თავისი ცხოვრების წესით ბევრი რამ გვასწავლა, მაგალითად, ის, რომ არ ჩავერიოთ ერთმანეთის ცხოვრებაში, არ მივუთითოთ ერთმანეთს და ა.შ. მე, მორისი და ჩვენი შვილები ერთმანეთის დიდი მეგობრები ვიყავით, თუმცა გოგონები მამასთან უფრო ახლოს იყვნენ, ბევრ საერთოს პოულობდნენ მასთან, ვიდრე ჩემთან. მე ეს არ მწყინდა, რადგან, ხომ იცით, დედა მაინც სხვანაირია, ხან დატუქსავს შვილებს, ხან შენიშვნას მისცემს. მორისი კი შვილებს დიდ თავისუფლებას აძლევდა და ეს სწორიც არის. დოგმები არ უნდა დაუწესო და ყველა ნაბიჯი არ უნდა გაუკონტროლო. თვითონ უნდა მიხვდნენ, საით წავიდნენ და როგორ.
ფეხბურთი – ფოცხიშვილების სისუსტე
– ჩვენს სახლში ფეხბურთი "მძიმე თემა" იყო. მორისი და ჩვენი შვილები ყველა თამაშს დიდი ინტერესითა და ოვაციებით უყურებდნენ. სახლში ისე იქცეოდნენ, როგორც სტადიონზე. სულ ვეუბნებოდი, რომ წყნარად ყოფილიყვნენ, რადგან მეზობლებთან უხერხული იყო.
ერთხელ მორისის ლექსებზე შექმნილი სიმღერების ფირფიტა გამოვიდა, რომელზეც ის ძაღლით იყო გამოსახული. ერთხელ, ზამთრის საღამოს, სახლში ძალიან დაღლილი დავბრუნდი. ჩემი ქმარ–შვილი ტელევიზორთან ისხდნენ და საფეხბურთო მატჩს უყურებდნენ. რომ დამინახეს, მითხრეს, პეპი (ჩვენი ძაღლი) შენ გელოდება, რომ გაასეირნოო. გაბრაზებულმა დავავლე ძაღლს ხელი და იმ სიცივეში მშიერ–მწყურვალი პეპისთან ერთად გავედი. ქუჩაში დიდი თოვლი იდო. ამ დროს ხანშიშესული ცოლ–ქმარი მომიახლოვდნენ, ძაღლს თბილად შეხედეს და მითხრეს: "უკაცრავად, ეს ძაღლი სად შეიძინეთ? ახლა მორის ფოცხიშვილის ფირფიტა გამოვიდა და იქ ვნახეთ ეს ძაღლი". მე ვუპასუხე: "არც მორის ფოცხიშვილს ვიცნობ და არც იმის ძაღლს!" სახლში გაღიზიანებული დავბრუნდი. მორისმა მკითხა: "გაისეირნეთ?" ვუპასუხე, კი გავისეირნე, მაგრამ შენს ცოლს კაციშვილი არ ცნობს, სამაგიეროდ ძაღლი იცნეს–მეთქი.
ყველა ლექსი საყვარელ ქალს
– მორისის სამუშაო ოთახში რომ შევიდოდი, ხშირად მეტყოდა, ერთი წუთით მომისმინეო და თავის ლექსს მიკითხავდა. მას ბევრი ანტისაბჭოთა ლექსი ჰქონდა. ამის გამო ძალიან მეშინოდა. ზოგიერთ ლექსს შეგნებულად არ მიკითხავდა, იცოდა, რომ ავღელდებოდი. ამა თუ იმ ლექსზე ჩემს შეფასებას რომ მოისმენდა, მერე ღიმილით მპასუხობდა, ვიცოდი, ამას რომ მეტყოდიო. მე მხოლოდ ჩემს აზრს ვუზიარებდი, თორემ მის ლექსებში კორექტივები არასდროს შემქონდა.
რეჟისორმა გიორგი შენგელაიამ "ვერის უბნის მელოდიები" რომ გადაიღო, პოლიტიკურად საკმაოდ რთული პერიოდი იყო. როგორც იცით, ამ ფილმისთვის მუსიკა გოგი ცაბაძემ დაწერა, ტექსტი კი – ჩემმა მეუღლემ. ერთხელ ჯანსუღ ჩარკვიანმა ხუმრობით თქვა, მე რომ დამეწერა "ერია თუ ბერია, ყველა დასაჭერია", ციხეში მოვხვდებოდიო. ჩემი მეუღლე ყოველთვის ახერხებდა, რომ თავისი შემოქმედებით არსებულ ვითარებაზე ესაუბრა. თავისი ქვეყნის ყველა გასაჭირი სტკიოდა.
მორისს ჩემთვის ლექსი არ მოუძღვნია. ერთხელ ხუმრობით ვუთხარი, სხვა პოეტები რომ უძღვნიან ცოლებს ლექსებს, შენ ამას რატომ არ აკეთებ–მეთქი. ღიმილით მიპასუხა, წარმოიდგინე, რომ ყველა ლექსი, რაც კი დამიწერია, მხოლოდ შენ გეძღვნებაო. მისი პოეზიიდან ჩემი საყვარელი ლექსია "ჭადრაკის დაფა".
მორისს დაწერილი ჰქონდა ლექსი "ნადირობა", სადაც თეთრ სეტერზე წერდა. ერთხელ ერთ–ერთმა ქართველმა კრიტიკოსმა დაწერა, თეთრი სეტერი ბუნებაში არ არსებობსო. პოეზია კიდევ ისეთი რამ არის, რომ აქ შესაძლებელია არარსებულის არსებობაც კი. ერთხელ მე და მორისი რუმინეთში ვიმყოფებოდით. იქ ერთმა გამომცემელმა თავის სახლში დაგვპატიჟა. ეზოში შესვლისთანავე შევამჩნიეთ მორბენალი თეთრი სეტერი. მეუღლეს ვუთხარი, ახლა ამ ძაღლს უნდა გადაუღო სურათი და იმ კრიტიკოსს აჩვენო, ვნახოთ, რას იტყვის–მეთქი. მორისს გაეცინა.
კრიტიკას დიდ ყურადღებას არ აქცევდა. ვეტყოდი ხოლმე, აი, შენზე რა დაწერეს–მეთქი. გაიღიმებდა და იტყოდა, მადლობელი ვარ, ალბათ უკეთეს ლექსებს დავწერო.
ეკლესიასთან ახლოს
მორისი ძალიან მორწმუნე კაცი იყო. ჩვევად ჰქონდა, რომ სულ ხატებს ყიდულობდა. მაშინ ხატის ყიდვა ძნელი იყო. ერთი ნაცნობი ჰყავდა, ვისგანაც ჩუმად იძენდა ძველ ხატებს და სახლში, საძინებელი ოთახის პირდაპირ ელაგა. სხვათა შორის, გარდაცვალების წინ მისი ბოლო სიტყვები ეს იყო: "ჩემი ხატები აქ არიან, მაგრამ ჩემი ღმერთი ჯერ არ არის ჩემთან მოსული". მალევე სული დალია...
სულ ამბობდა – "ნუ განიკითხავ". ეს იყო მისი ცხოვრების მთავარი პრინციპი. მისთვის ბევრჯერ უტკენიათ გული, მაგრამ ამ ადამიანებს მაინც არასდროს განსჯიდა. ჩვენი სახლი სიონის ეკლესიის გვერდით იყო, ერთი კედელი გვყოფდა. ის ყოველდღე შედიოდა სიონში. გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე მორისს საქართველოს პატრიარქთან უსაუბრია. უთქვამს, ეკლესიამ სიკვდილს სამჯერ გადამარჩინაო. ეს მე შარშან გავიგე, როდესაც ჩვენი უწმინდესი საპატრიარქოში ჩამოსულ უცხოელ სტუმრებს ჩემი მეუღლის შესახებ უყვებოდა. მორისი თავისი რწმენით, ხასიათითა და არგანკითხვის უნარით ეკლესიასთან ძალიან ახლოს იყო.
ერთხელ მორისი ბიჭებთან ერთად წასულა საბანაოდ. წყალმა ჩაითრია და სასწაულებრივად გადაურჩა სიკვდილს...
მორისს დიაბეტი ჰქონდა. ბოლო წლებში ავადმყოფობდა, გული აწუხებდა. მიუხედავად ამისა, მაინც მხნედ იყო. თავის ავადმყოფობაზე საუბარი არ უყვარდა, არც წუწუნი. სიკვდილამდე ბოლო რამდენიმე თვე წვალობდა, მაგრამ შველა არ უთხოვია. იცოდა, რომ მისი საშველი აღარ იყო. ბასას ისიც კი უთხრა, იმისთვის, რომ ორი–სამი დღე გამიხანგრძლივოთ სიცოცხლე, ნუ დამტანჯავთო.
თეონა კენჭიაშვილი